page0197

NAZWY MIEJSCOWE

Z okresu pierwszych kilkuset lat słowiańskiego osadnictwa na ziemiach polskich dotarły do naszych czasów tylko pojedyncze przykłady nazw (jak nazwy Głogowa, Wrocławia, Krosna w Kronice Thietmara z X/XI w.). Dopiero bowiem od XII w. rozpoczynają się obszerniej udokumentowane nadania kościelne zawierające liczniejsze nazwy wsi. Są to: Bulla gnieźnieńska z 1136 r., Bulla wrocławska z 1155 r., następnie zaś późniejsze kroniki, dokumenty kościelne i świeckie (książęce, rycerskie); z czasem nazwy okolicznych wsi pojawiają się też w dokumentach miejskich. Pomiędzy czasem tworzenia na naszych ziemiach pierwszych osad słowiańskich a pisanymi świadectwami informującymi

0    ich nazwach minęło od 500 do 700 lat. W okresie tym z pewnością wiele nazw zanikło, zmieniło się i powstało wiele nowych. Te nazwy, które zapisane zostały w dokumentach w w. XII i XIII, a także później, mogą kontynuować nazwy zarówno z czasów bardziej odległych, jak

1    późniejszych.

W badaniach nad polskimi nazwami miejscowymi nie zajmujemy się nazewnictwem przedsłowiańskim, gdyż nie dotrwało ono do naszych czasów. Ziemie w dorzeczach Odry, Wisły i Bugu zamieszkiwały przed przybyciem Słowian inne plemiona o tzw. kulturze wpływów rzymskich. Odeszły one stąd jednak w czasach wędrówki ludów. Pozostały po nich ślady archeologiczne, natomiast nie utrwaliły się nazwy osad. Inną sytuację mamy w nazwach rzek, tu zachowało się wiele nazw przedsłowiańskich (por. rozdział omawiający nazwy wodne).

Nazwy osad powstawały w różny sposób. W okresie wstępnej penetracji jakiegoś obszaru (tj. przed założeniem osady) dokonywało się rozpoznanie i pierwsza orientacja na nowych terenach. Powstawały wówczas nazwy określonych miejsc, zwykle od wyrazów nazywających rodzaje gleb, roślinność, niektóre zwierzęta itp., a więc nazwy od wyrazów o charakterze topograficznym, przenoszone następnie na powstającą osadę. W okresie stałego osadnictwa nazwy wsi powstawały zwykle od imion lub przezwisk ludzi: patriarchów rodu, ojców rodzin, wodzów plemiennych i przywódców mniejszych grup, pierwszych właścicieli terenu, na którym zakładano osadę.

Badania archeologów i historyków osadnictwa dowodzą, że osadnictwo słowiańskie zajmowało początkowo głównie tereny nizinne, o żyznych glebach, wzdłuż rzek. Do podobnych wniosków dochodzą językoznawcy badający układy geograficzne najstarszych typów nazw miejscowych. (Por. mapa M. Parczewskiego.)

193