page0188

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

mogą też pochodzić od apelatywów topograficznych odnoszących się bądź do ukształtowania terenu, np. Dolanie, Podgórzanie, Zagórzanie, bądź do jego zadrzewienia, np. Lasaki 'mieszkający w lasach', Borowiaki 'mieszkający w borach'. Nazwy zbiorowości regionalnych mogą wskazywać na właściwości językowe wchodzących w ich skład osób, np. kaszubscy Bylacy są tak nazywani od wymowy / zamiast ł, tj. belo zamiast było. Niektóre nazwy i przezwiska wskazują na charakterystyczny ubiór, np. Kurpiami nazywano mieszkańców puszcz nadnarwiańskich od noszonych przez nich łapci plecionych z lipowego łyka, zwanych „kurpie". Wiele nazw podobnego typu to nadawane z zewnątrz grupowe przezwiska charakteryzujące. Pisał o nich interesująco J. S. Bystron ((1915) 1955).

Oprócz nazw etnicznych nazywających większe zbiorowości ludzkie, grupy plemienne i regionalne, pojawiły się z biegiem czasu nazwy małych społeczności zamieszkujących małe skrawki ziemi. Powstanie nazewnictwa małych grup ludzkich było związane z przemianami społeczno-ustrojo-wymi, upadkiem organizacji plemiennych, tworzeniem się państwowości i stabilizacją osadnictwa. Nazwy małych zbiorowości ludzkich rzadko bywają poświadczone bezpośrednio w dokumentach historycznych. Poznajemy je pośrednio dzięki temu, że stały się nazwami osad i jako takie zostały zapisane w źródłach. Na terenie słowiańskim pojawiają się one od X w. W Polsce notowane są nieco później, od XII w., z nasileniem produktywności w XIII w. w związku z ruchami osadniczymi. Proces topo-nimizacji tych zbiorowych antroponimów (XIII-XIV w.) polegał na zmianie kategorii z antroponimicznej na toponimiczną, co pociągnęło za sobą zmianę rodzaju z osobowego na rzeczowy (w obrębie nazw własnych), zmianę paradygmatu oraz przejście nazwy do kategorii plurale tantum, np. (ci) Mogilanie (nazwa zbiorowości ludzkiej) > (te) Mogilany (nazwa miejsca). Nazwy małych grup etnicznych, przekształcone w etniczne nazwy miejscowe, mają genezę pod wieloma względami podobną do genezy nazw plemiennych. Można wśród nich wyróżnić nazwy utworzone od już istniejących nazw własnych i wskazujące na pochodzenie z pewnej miejscowości lub okolicy, np. Przemyślanie, Łysogórą/, później Przemyślany, Łysogórce, oraz nazwy wywodzące się od wyrazów pospolitych, najczęściej od apelatywów topograficznych, mówiące o właściwościach zamieszkałego przez daną grupę skrawka ziemi, np. Dębianie, Przybrodowicy, później Dębiany, Przybrodowice. Nazwy tego typu tworzono za pomocą przyrostków: -anie, ~(ow)icy // ~{ew)icy, ~{ow)ą^ // ~(ew)cy, po przekształceniu w nazwy miejscowe: -any, ~(ow)ice // ~(ew)ice, ~(ow)ce // ~(ew)ce. Do etnicznych są też zaliczane nazwy miejscowe utworzone od charakterystycznego pożywienia,

184