page0249

NAZWY TERENOWE

początek licznym w południowej Małopolsce mikrotoponimom (Cyrch-la, Cyrkla, Cyrla. Cerkla, Cerla; na północnych krańcach Cyrśla), rozprzestrzenionym też przez pasterskich osadników na Śląsku Cieszyńskim (Czerchla, Czerchle, Czerchlica, Czerchliskó).

Z drugą nazwą związany jest mazowizm rąbież (por. staropolskie rąbie oraz trzebież od trzebić), który od znaczenia pierwotnego 'rąbanie', poprzez fazy pośrednie 'poręba, przesieka graniczna w lesie' doszedł do znanego w gwarach mazowieckich znaczenia 'granica, kraniec' (por. w tym znaczeniu w językach wschodnioslowiańskich wyraz rubież, zapożyczony do polszczyzny Literackiej).

Ostatni przykład Trzecież jest (według A. Bańkowskiego) jednym z nielicznych śladów poświadczonego też w toponimii Małopolski ('Trzy-cięż, Trzyciąż; por. też Trzycież na Śląsku Cieszyńskim) staropolskiego rzeczownika czrzecież, którego obecność w nazwie na południowym krańcu Mazowsza można wiązać z wczesnym osadnictwem małopolskim lub wpływem gwar północnomałopolskich na południowomazowieckie.

O kontynuacji dawnych typów nazewniczych we współczesnej mikro-toponimii mazowieckiej można sformułować — na podstawie dotychczasowych wyników badań terenowych — tylko kilka marginalnych uwag. Stosunkowo rzadkie na Mazowszu do XVI w. nazwy przyimkowe są dziś typem nadzwyczaj produktywnym. Natomiast archaiczne, prawie nie spotykane obecnie są nazwy z przyimkiem u (typu U Kamienia, U Zakrętu). Dawne zestawienia (typu Biel Bąkowska, Grąd Wielki z członem rzeczownikowym poprzedzającym przymiotnikowy) znajdują kontynuację w oryginalnym, jak się okazuje, typie mazowieckim, bardzo produktywnym na północnym Mazowszu.

W kontekście cech dawnej mikrotoponimń Mazowsza warto spojrzeć na wycinkowo uwzględniony materiał historyczny (ok. 150 nazw z XVI i XVII w.) z terenu Warmii i jego właściwości (Pospiszylowa 1985). W nazwach z dawnego komornictwa olsztyńskiego, a więc z ziem o skomplikowanych dziejach stosunków etnicznych, uderza wyjątkowość (zaledwie 10%) mikrotoponimów staropruskich i niemieckich, co można tłumaczyć zdominowaniem w tym okresie procesów osadniczych w południowej Warmii przez osadników polskich i potrzebą wyróżnienia gęściej zaludnionych terenów trwałymi określeniami.

Notowane w XVI w. nazwy równe są odpowiednim określeniom apelatywnym (Biała, Budzisko, Parowa, Strużka), rzadziej zawierają wyraźny formant toponimiczny (Kalinowo, Poddębno). Pluralna postać większości nazw topograficznych (Brzeziny, Rogatki, Trzcianki, a także Je-

245