page0332

326 DEMOKRYT.

wnętrznćj jakości, polega ich podobieństwo tylko na zewnętrznym kształcie. Łączą się więc kuliste atomy z kulistemi, trójkątne z trój-kątnemi, wielokątne z wielokątnemi i t. d. Od kształtu atomów zależy także jakość ciał, gdy złożone z kulistych będą mnićj zwięzłe i stałe, od takich, które złożone są z wielokątnych, ponieważ płaszczyzny stykają się w większćj liczbie punktów niż kule, schodzące się tylko w jednym punkcie. Tym sposobem wyjaśniał Demokryt różnice pomiędzy żywiołami, że n. p. ziemia w częściach swoich nierównie silnićj spojoną jest od wody, a ta od ognia ¹).

Gdy raz atomy zbiły się w jedną masę, gotów jest zarodek przyszłego świata, a skoro są niezliczone, przestrzeń zaś nieskończona, mogą ciągle powstawać i ginąć światy, często odmienne, często do siebie podobne²). Tak i nasz wydobył się z wirów, gdy lżejsze ciała uniosły się w górę i tam utworzyły jakoby skórę (j;j.r,v) rozpiętą, podczas gdy w samym środku przestrzeni pustćj spoczęła ciężka ziemia. Między nią a kosmiczną ową oponą, krążą słońce, księżyc i gwiazdy, podobne do ziemi bryły, zgęszczone jak ona, które przez szybki obrót utraciwszy części wodniste, zamieniły się w ogniska gorejące. Na ziemi trwa dotąd rozdział między lądem a morzami; kiedyś one wyschną, a wtedy glob nasz także stanie się gwiazdą płonącą. Tymczasem unosi się on w środku świata, mając formę podobną do bardzo płaskiego a u spodu wydrążonego walca, którego oś cokolwiek pochylona ku południowi. Szczegóły astro-

') Por. Sext. Empir. adv. Math. VII. iió et 117. (u Muli ach’a fragm. 2). Arist. de coel. IV. 6. Simpl. in Arisł. de coel. f. 68. Schol. in Arist. p. 488. Cztery żywioły Anaxagorasa uważał za twory drugorzędne; zob. Diog. Laert. XI. 7. §. 44: ftva* yną xcti Teter’    aróuoir nviov <jvaTij.uata. Kształt, którym

różni się jeden atom od drugiego, jest jego a/ijyct lub idea, słowo napotykane w podobnem znaczeniu już u Anaxagorasa, a wyrażające, jak u Platona, choć z innego punktu widzenia, pełną rzeczywistość. Kształt bowiem atomów decyduje

0    powstaniu każdego ciała i jego głównych przymiotach, n. p. ciężkości lub lekkości, większćj lub mniejszćj masie, gęstości lub rzadkości, twardości lub miękkości. To są owe przymioty pierwotne, pritnary qualities, jak póżnićj nazwał je Locke, Ale są

1    drugorzędne, subjektywne, istniejące tylko dla zmysłów naszych, jak kolor, smak, temperatura; te zaś Demokryt uważał za chwilowe zmiany, wywołane w przyrządach zmysłowych, nciO-ij reję aiofrtjaeoię aU.oiovfieviję, Theophr. de sensie 63. Porówn. Arist. de anima III. 2. p. 426. i Simpl. in Phys. frgm. 119. Sext. Empir. adv. Math. VIII. 6.

²) Arist. Phys. VIII. 1. p. 250. z kouient. Symplicyusza; Cic. Acad. IV. 17. 55- D'og- Laert. IX. 6. §. 31; 7. §. 44.

http://rcin.org.pl