skanuj0047

polegało teraz już tylko na doskonalej wspólnocie / Bogiem⁶¹¹. W przyszłości dla ewangelików istniały już tylko niebo i piekło z większym prawdopodobieństwem dla człowieka, że wyląduje w tym ostatnim. Tym samym skończyło się współdziałanie Kościoła i jego zarabianie na śmierci; w wielu ewangelickich krajach zanikły nie tylko pozbawiona sensu modlitwa za zmarłych i wszystkie obrzędy żałobne, ale także kościelne pogrzeby⁴⁹. Nawet żałoba miała zachować umiar, za to należało przygotowywać własną śmierć poprzez życie miłe Bogu. Pomocą miał tu służyć pojawiający się masowo gatunek pouczającego kazania pogrzebowego⁷⁰. Praktyczne normy umierania i ich upowszechnienie w społeczeństwie były oczywiście zbieżne między oboma wyznaniami, które w końcu prześcigały się w szerzeniu wśród ludu dyscyplinującego poglądu na życie jako przedsionka śmierci, wspierane estetycznie wymownymi szkieletami barokowej sztuki⁷¹. Po czym w XVIII w zaczyna się. przynajmniej we Francji, wyraźna dcchrystianizacja. Seryjne badanie testamentów pozwala stwierdzić zanik aspektów religijnych i przemianę w czysto świecki akt prawny⁷².

Już w świecie antycznym samobójstwo spotykało się najczęściej z potępieniem, a samobójcom. jak również straceńcom odmawiano pochówku - w większości kultur ocena kaiy śmierci nic stanowiła problemu. Niekiedy samobójstwo było oczywiście tolerowane, zalecane, nawet sławione, kiedy to np. Katon Młodszy, zamiast prosić cezara o łaskę, w najlepszym stylu wprowadzonego dopiero w 1189 r. w Japonii harakiri (seppuku) rozciął sobie brzuch⁷³. Od czasu św. Augustyna samobójstwo uchodziło za grzech i stało się przestępstwem. Dopiero teraz, dokładnie na przełomie XVII i XVIII w., pojawia się (w języku niemieckim] pojęcieSelbstmonP^{1 2}. W surowej atmosferze Genewy protestantyzm nie spowodował, przynajmniej w latach 1542-1650, wzrostu liczby samobójstw⁷⁵, ale w latach 1680-1730 samobójstwo staje się angielską chorobą¹⁶, a w kantonie zuiychskim w XVIII w. reakcją na duchów niedole poddanych⁷¹. Choroba duszy, zwłaszcza melancholia, uważana była całkowicie za usprawiedliwienie. Przypuszczalnie

176

1

*    Tam/c. t. 204,216,221.

2

   DjvxI r Siannard. The Puriian mfrafDfath.ASn1dft1Rftgiom.C1dn0ramJSoaalChaHife.Sem

York 1977.

" Rudolf Len/. De monats nil rosi bate? Letchenpredtgten ab nadndnaphmdrr (Mr wnet bettmdt-rrr Bertkkskktigung da llistorischen RwuUenfoachung. da BJdanesthkher md da Lderanrrgnehkhte. Signu ringen 1990; Ralph A. Houlbrookc, Deaih. Relipon. and ihe Rimth M Engfamd 1490-1750. (Mord 1998.

s. 295-330.

^Tl Otto Duimcrth. Tod undJcnsclts, ar. Wulf KApke, He md Schmcł² (red), Dos gemeuuame łUno Europa, Uandbuch zur europdischen Kuhurgeschkhte. MOnchen 1999. s. 902.

ⁿ Michel \tavdle, Mounr autrefois. Attitude.% ctrllecllm dnwii la mort aux XVIfe a Wille sRdes. Paris 1974; len/c, Les auiiudes dami la mon. PmbRmes de nMhode, appmches et lectuns dl/fćrenics, „Ann.ikv 31 (1976), s. 120-133; Michd Vtovclle. Śmierć w tywilUutjl Zachodu. Od roku 1500pompńkzrsnoSć. pr/cl. Tomasz Swoboda (i in.|. Gdańsk 2004; zob. leż Ralph A. Houlbrookc, Deaih, Religiom, and the Family In England 1490-1750, (Hlord 1998. s. 127.

’^ł Marice Pinguct. Śmierć z wyboru w Japonii, przd. Mai Kubrak Ho-Chi. Kraków 2007. s. 9 i n.. 107. ⁷⁴ Jcan-Cbudc Schmitt. Lr śniade au Moyen Age, _\nnal<>" 31 (1976), a. 3-28. ⁿ JefTrey R Wall. Sukide in Reformation (lenna. _Aichiv fur Reformaiioafcschichle' 89 (1998).

*.227-246.

*    Gcorgcs Muioi². Gathkłue da SeRntmords. Frankfurt 2000. s. 263-30$.

” Markus Schaer. SeHemóie der Untatanen SeOnimord. KManchohe and Rehpon im aben ZdricK

1500-1800. Zorich 1985.