page0902

894j    Śplż - Śpissowe góry

wna była pod panowan.em Polatow; jakoż wyraźne mamy świadectwa kroni-karzów naszych, iż Bolesław Krzywousty, wydawszy 1108 r. córkę swoję Judytę za mąż za Stefana królewicza węgierskiego, syna Kolomana, dał mu w posagu ziemię Spiską, z obowiązkiem powrotu po jego śmierci. Ale Węgry korzystając wówczas z osłabienia Polski, zatrzymali ją, a Polacy podobno nie kusili się o jej odzyskanie. Dopiero r. 1412, Zygmunt cesarz niemiecki, oraz król węgierski, pożyczając od Jagiełły 37,000 kóp groszy pragskich, ziemię spiską z 13 miastami Poisce zastawił, oddawszy ją w ręce Pawła Gładysza, pełnomocnika królewskiego. Roku 1419 w Koszycach na zjezdzie Jagiełły z Zygmuntem, tenże daremnie starał się o jej wydobycie, bo panowie polscy na to nie zezwolili. Po śmierci Jagiełły, r. 1436 Zygmunt tenże bezskutecznie o to się starał, aby Spiż bez powrotu pieniędzy odzyskać. Nie wykupiony więc od cesarza, został się przy Koronie, a jego miaste zatrzymały dawne osobne prawa i przywileje swoje; zjeżdżały się trzy razy do roku na wspólną radę. Jan Jordan z Zakliczyna, pożyczywszy skarbowi królestwa 12,000 czerw, zł., otrzymał w zastaw ziemię Spiską, którą Zygmunt I król 1506 r. wykupił, i w starostwo niegrodowe zamienił. W r. 1664 były tu miasteczka: Iglaw (Igło, Najdorf alias Nowa wieś), murem opasany; Libica (Lubica, Labicium); Podogrodzie (Waraiinum, Varalia); Wiochy (Walenćorf, Crassium, Villa lati-na); Biała; Sobota (Szombateby, Girgenberg, Mons Georgiij; Wielka (Filka, felha)\ Poprad (Deicendorf) pod zamkiem Spiskim ; Wierzbom (Yilla Main-hardi); Maciejowice czyli Matyjaszowce (Matisdorf, Mathei villa); Straże (Stra-szki, Michelsdorf, Michaelis Villa); Twaroina (Durnsdorf); Rwhwmowce (Risdorf, Vilia Quirini). Prócz wymienionych miast Spiskich, należały do nich jeszcze: Lubomia, stolica starostwa, Podoliniec i Gniazda (Kruszyn). Przez długi czas bogate starostwo tutejsze było w ręku Lubomirskich; król August III nadał je swej żonie Maryi Józefinie, a po jej zgonie 1757 r. otrzymał minister saski Henryk hrabia Briihl, generał artylleryi koronnej; ostatnim zaś posiadaczem był od Grudnia 1764 r. książę Kazimierz Poniatowski, podkomorzy koronny. Pomienione wyżej miasta, dostawszy się 1772 r. pod panowanie Austryi, wcielone zostały do Węgier. Ziemia spiska 66 mil kwadratowych obejmująca z 20,000 mieszkańców, lasami i górami jest zapełniona; tylko miejscami są równiny, grunta uprawne f łąki. Mieszkańcy częścią górale słowaccy, częścią niemcy, potomkowie osadników sprowadzonych w wieku XII i XIII, trudnią się rolnictwem, chowem bydła, kopaniem miedzi i rudy żelaznej, oraz handlem. Karpaty północne czyli Tatry dochodzą tu wysokości 7538 stóp, których szczytem najwyższym jest góra Krywań.

Spiżarnia, izba przeznaczona do przechowywania wszelkich wiktuałów i przyborów niezbędnych do kuchni, ztąd w domach większych, przełożony nad takim składem zwał się śpiżarnik albo szafarz. Ziemianie nasi żyjąc wyłącznie na wsi i nie cierpiący miasta, zasobne miewali spiżarnie, których urządzeniem i zaopatrzeniem zajmowały się same gospodynie. Jako główną podstawę spiżarni uważano lamusy, budynki umyślnie wznoszone w pobliżu dworu, w których przechowywano wędliny, kasze, owoce suszone, wódki alembikowe i Ii— kwory domowej roboty, mąki i t. p. w większej ilości zgromadzone. Lamusy, z jednej pospolicie izby, murowane, z zakratowanemi oknami na wzniesieniu, opatrywane były źelażnemi drzwiami. W nich szlachta rycerska przechowywała w oddzielnej zagrodzie zbroje, rzędy na konie.    K. WA W.

Spiżowe góry (po niemiecku Ertzgebirge), zwane także górami Kruszcowemu lub Hudowemi, pasmo gór ciągnące się w długości mniej więcej 22 mil