2010 01 12 0815

Aryu<4<ks iŁrtrrf# .V(UnCi.V^^U>u\tv /V*ir*a ttiojwi^Mł

ISBN 91*8MI • 1    C t<y WN PWN 2»l

Retoryka Krię^a I

sędziego. nic mówią natomiast w ogóle o właściwych dla sztuki retorycznej sposobach uwierzytelniania, a więc o tym. co jest podstawą dla wykształcenia umiejętności posługiwania się entymemem. Dlatego właśnie, chociaż te same zasady obowiązują wymowę polityczną co sądową, i chociaż wymowa polityczna jest bardziej godnym i bardziej pożytecznym dla społeczeństwa zajęciem niż sądowa, która dotyczy spraw prywatnych, to jednak niczego o niej nic mówią, lecz wszyscy usiłują pisać traktaty dotyczące wymowy sądowej. Nie opłaca się bowiem w mowach politycznych mówić nie na lemat.

Wymowa polityczna jest poza tym mniej podatna na oszustwa niż sądowa, ponieważ dotyczy spraw znanych szerszej publiczności. Sędzia orzeka tu ponadto również we własnym interesie. Doradca musi więc ograniczyć się jedynie do udowodnienia, że sprawa miała taki przebieg, jak on twierdzi. Nic wystarcza to natomiast wymowie sądowej, w której liczy się głównie pozyskanie słuchacza. Rozstrzyga się tu bowiem o cudzych sprawach. Sędziowie zamiast sądzić dają więc posłuch jednej ze stron, kierując się własnym pożytkiem lub przyjemnością.

1355 « Dlatego właśnie w wielu państwach, jak już mówiliśmy, prawo zabrania mówić

0    rzeczach nic należących do przedmiotu sprawy. W wymowie politycznej troszczą się już o to dostatecznie sami sędziowie.

Jest więc rzeczą oczywistą, że właściwa sztuka retoryczna dotycz)' sposobów uwierzytelniania, które z kolei są rodzajem dowodzenia, ponieważ wtedy jesteśmy najbardziej o czymś przekonani, kiedy wierzymy, że jest to udowodnione. Retoryczny dowód jest entymemem. który — można powiedzieć — stanowi najwyższą formę uwierzytelniania. Skoro cntymcm jest rodzajem sylogizmu. a każdy sylogizm jest przedmiotem rozważali dialektyki czy to jako całej, czy jakiejś jej części, to jasne, że ten. kto doskonale potrafi poznać przesłanki i działanie sylogizmu. będzie równic uzdolniony do posługiwania się entymemem, pod warunkiem, że rozumie, do jakich przedmiotów się stosuje i czym się różni od sylogizmu logicznego Odkiywanie prawdy

1    prawdopodobieństwa jest przecież wyrazem tych samych uzdolnień. Sama natura zresztą w dostatecznym stopniu rozwinęła w ludziach dążenie do prawdy i większość swego czasu poświęcają oni na jej poszukiwanie, a przecież to samo usposobienie ma człowiek dążący do odkrycia prawdopodobieństwa. CO dążący do prawdy.

Widzimy stąd już jasno, że autorzy podręczników wymowy zajmują się sprawami ubocznymi i dlaczego interesuje ich głównie wymowa sądowa. Retoryka jest niewątpliwie sztuką pożyteczną, ponieważ prawda i sprawiedliwość mają w sobie z natury więcej siły niż ich przeciwieństwa. Jeśli zatem decyzje sędziów nic są takie, jakie być powinny, to naturalnie przegrywa prawda i słuszność, a to zasługuje na naganę. Poza tym, gdybyśmy nawet osiągnęli największą biegłość w sztuce retorycznej, niełatwo byłoby na jej podstawie przekonać niektórych ludzi, ponieważ oparta na tej biegłości mowa wymaga wykształcenia. Niemożliwe więc byłoby jej wykorzystanie tam. gdzie trzeba oprzeć wiarygodność i argumenty na doświadczeniu ogółu, o czym mówiłem już w Topikach w związku z problemem publicznej dyskusji

⁶ Por Top 101 A W - .U.

4f>