klszesz398

1390 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDÓW;

dzo często, należąc obok dziesięciozgłoskowca 4 + 6 do wierszy naj-powszedniejszych. W Polsce wiersz ten przytrafiać się ma w pieśniach obrzędowych (weselnych i innych) oraz w legendach i opowiadaniach świeckich¹. Na Małorusi zalicza się do najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych; używany zaś jest nie tylko w tzw. szczedrówkach (kolędach noworocznych), w pieśniach wiosennych, weselnych i w kołysankach, lecz również — w historycznych i rodzajowych oraz w utworach nowszego pochodzenia. Do jakiego stopnia nieznana jest za to ta postać na zachodzie Europy, dowodzi fakt, że (wedle Windakiewi-czowej) niektórzy badacze tamtejsi w ogóle zaprzeczają jej istnieniu. Natomiast u ludów tureckich ukazuje się ona — zależnie od kraju — bądź rzadko, bądź częściej, bądź nawet bardzo często (tak — u Osmanów).

Co do dwunastozgłoskowca o schemacie 6 + 6, to nie jest on tak powszechny jak poprzedni; tym niemniej jednak trafia się u wszystkich Słowian. Szczególnie cenią go Słowianie wschodnio-bałkańscy², zwłaszcza zaś Słowianie zachodni i małoruscy. Ma to być typowa forma małopolskiej śpiewki tanecznej, poza tym zaś spotyka się u nas w kolędach (przeważnie — w żartobliwych). U Małorusinów należy do najbardziej pospolitych. Ponieważ przy tym tę właśnie postać zdradza większa część pieśni lirników, ballad i w ogóle pieśni wędrownych, więc Kołessa przypuszcza, że do Małorusinów przybyła z krajów obcych

Na osobne rozpatrzenie zasługują: siedmiozgłoskowiec: 4 + 3, oraz pokrewny mu jedenastozgłoskowiec: 4 -j— 4    3; są to bowiem

stare i po części niezmiernie rozpowszechnione formy poezji ludów tureckich, sąsiadujących ze Słowianami od wschodu. W Polsce i na Rusi obie te postacie występują w pieśniach obrzędowych (sic!) zwłaszcza weselnych (sic!); odmiana o schemacie 4 —4 -j— 3 przytrafia się też w polskich pieśniach pasterskich. W Bułgarii i Serbochorwacji obchodzące nas formy nie zachodzą zbyt często; w każdym jednak razie do zupełnie rzadkich bynajmniej nie należą; o charakterze pieśni, jakim tam służą, brak mi niestety wszelkich danych. — O wiele częściej od obu poprzednich napotyka się na Bałkanach wiersz dziesięcio-zgłoskowy 5 + 5, ciekawy m. i. przez to, iż w Serbochorwacji cechuje pieśni tzw. żeńskie (liryczne), i przez to jeszcze, że znów na Małorusi właściwy jest prawie wszystkim kolędom oraz większej części szczo-drówek (w Polsce służy pieśniqpi tanecznym; krakowiakom i innym). ^{1 2}

Z ludów tureckich nie wszystkie znają tę formę, a i u tych, które ją znają, przytrafia się tylko sporadycznie.

Dwunastozgłoskowiec w postaci 4 + 4 + 4, nie wszędzie u Słowian częsty, na południu zaś w ogóle bardzo rzadki, właściwy jest w Pojscę części pieśni weselnych; na Rusi — części wiośnianek itd. Trzynastozgłoskowiec o schemacie 7 + 6 należy na południu do zupełnych wyjątków (Łoś poświadcza go na jednym tylko przykładzie serbochorwackim, Naóóv zaś i Maretić całkiem go nie wymieniają). Niezmiernie oryginalnie przedstawia się na Bałkanach w świetle danych Dźudżeva i Naćova dla Bułgarii, a Maretića dla Serbochorwacji rozpowszechnienie trzynastozgłoskowca w postaci 4 + 4 + 5; w Bułgarii mianowicie ma się on wydarzać zupełnie rzadko, podczas gdy u Serbochorwatów należeć ma — wprost przeciwnie — (obok form 4 + 4 oraz 4 + 6) do najpospolitszych! Na Małorusi forma ta cechuje część pieśni o charakterze epicznym; znają ją również Wielkorusi oraz Polacy. — Mniej więcej odwrotnie w stosunku do tylko co poznanego wiersza (4 + 4 + 5) zachowuje się na Bałkanach forma 5 + 3; mianowicie u Serbochorwatów ośmiozgłoskowiec ten nie należy do zbyt częstych, zdaniem Maretića jest na przykład dużo rzadszy od ośmiozgłoskowca o budowie 4 + 4 (ci wyżej), natomiast w Bułgarii uchodzi według Dżudżeva za bardzo pospolity, a Naćov z przeszło 3 tysięcy rozpatrzonych pieśni ponad tysiąc, a więc mn. w. ²/«> zaliczył właśnie do tej postaci; jest to wedle wyników jego obliczeń wiersz najczęściej spotykany w ludowej poezji bułgarskiej; dopiero na dalszych miejscach stoją tam formy; 4 + 4 (mniej niż \₃ pieśni), 4 + 6 (mniej niż Vt)> 5 + 5 (mniej niż Vu) etc.

S78. Wielkie, powiedzmy nawet, niezmierne, rozmiłowanie się ludu we wszelkiego rodzaju powtarzaniach wyraża się m. i. w sposób do gruntu różny od omówionych dotychczas, a mianowicie — przy położeniu wyłącznego nacisku na identyczną lub bliską treść (tj. znaczenie) zestawionych wyrazów czy zwrotów. Forma rytmiczna względnie dźwiękowa może być w takich wypadkach odmienna, byle treść pozostała ta sama albo podobna. Mamy więc tu do czynienia z zestawianiem synonimów (porówn. np. wkrus. star-mator ćeło-^ e k; bez boju, bez draki, bez kroyoprolitja; bułg. z a t v o-ren Stojąn, zaklućen) lub też całych synonimicznych zwrotów (wkrus. A i chołost chożu, | N²e żenat gulaju tzn. „[Jako] kawaler przechadzam się, [Jako] nieżonaty spaceruję"). — Niekiedy przez łączenie synonimów z innymi rodzajami powtórzeń poezja ludowa osiąga efekty bardzo i dla nas piękne; Vo lesach-to było, vo Iesach-borach, |V syrych borach, vo dremu-

1

¹ H. Windakiewiczowa, Studia nad -wierszem i zwrotką poezji polskiej ludowej, r. 1913 (odb ), s. 49.

2

Jednakowoż źródła nie są tu zgodne. N. Naćov naliczył tylko 75 pieśni (na 3378) hołdujących tej, formie, podczas gdy S. DZudżev prawi, iż dwunastozgłosko-wiec, głównie właśnie o schemacie 6 + 6, jest jednym z najczęściej używanych wierszy w Bułgarii.