Image (131)

14

STEVE SMITH, JOHN BAYLIS

wych; (3) brak transferów finansowych i kapitałowych z państw rozwiniętych do nierozwiniętych, inwestycje bezpośrednie koncentrują się natomiast wokół tych pierwszych; (4) gospodarka światowa nie ma charakteru globalnego, ponieważ przepływy handlowe, inwestycyjne i finansowe zachodzą wewnątrz triady - Europa, Ameryka Północna i Japonia; (5) gdyby państwa triady skoordynowały swoje polityki, mogłyby regulować globalne rynki i siły. Należy zwrócić uwagę, że krytyka tychże autorów koncentruje się wyłącznie na aspektach ekonomicznych, niemniej jednak przedstawiona przez nich argumentacja wyraźnie wskazuje na słabe punkty bardziej radykalnych wersji teorii globalizacji. Ich najsilniejszym kontrargumentem jest błędne postrzeganie gospodarki globalnej jako niedającej się kontrolować i tym samym uniemożliwiającej rozwój polityk mogących kontrolować gospodarki narodowe. Zdaniem Hirsta i Thompsona, wiara w konieczność spełniania dyktatów „rynku globalnego” jest mitem.

2.    Drugim znaczącym zarzutem stawianym globalizacji jest to, że jej rezultaty są bardzo nierównomierne. Czasem zdaje się ona teoriąpromowanąprzez Zachód, odnoszącą się do niewielkiej części ludzkości. Udawanie, że choćby mniejsza część populacji ma dostęp do Internetu, to przesada, skoro tak naprawdę większość mieszkańców planety nigdy w życiu nie rozmawiała przez telefon. Ponieważ globalizacja odnosi się Wyłącznie do krajów rozwiniętych, nie należy pochopnie wyolbrzymiać jej znaczenia, zasięgu i zaawansowania.

3.    W podobny ton uderza kolejny argument, głoszący jakoby globalizacja stanowiła najnowszą fazę zachodniego imperializmu. Jest ona tylko teorią modernizacji w nowym ujęciu. Siły ulegające globalizacji należądo świata zachodniego. W jej teoriach nie ma miejsca na wartości innych cywilizacji, stąd obawa, że globaliza-

4.    Krytycy wskazują również na rzesze osób przegranych w procesach globalizacji, które to procesy reprezentują sukces liberalnego kapitalizmu w gospodarczo podzielonym świecie. Dlaczego nie postrzegać jej więc jako efektywniejszego sposobu wykorzystywania biedniejszych narodów w imię otwartości? Nowoczesne technologie przynoszą, i owszem, zysk, ale najbogatszym gospodarkom świata, umożliwiając im zdominowanie lokalnych interesów. Globalizacja jest więc nie tylko formą imperializmu, ale także wyzysku;

5.    Nietrudno zauważyć, że nie wszystkie zjawiska globalizacji są „dobre”. Zgloba-lizowana rzeczywistość ułatwia działanie karteli narkotykowych i grup terrorystycznych, a anarchia panująca w światowej sieci WWW rodzi pytania o cenzurę oraz dostęp do niebezpiecznych treści.

6.    W odniesieniu do sprawy globalnego zarządzania (global governance) nasuwa się niepokojąca kwestia odpowiedzialności i demokratycznej kontroli transnarodowych ruchów społecznych. Rosnąca potęga takich koncernów, jak IBM czy Shell zwraca uwagę na demokratyczną kontrolę tych podmiotów. David Held rozwiną! pojęcie ..demokracji kosrncpcff.tycznej" (1995), definiując jednoznacznie jej prawne i demokratyczne cechy. Problem polega na tym, że wyłaniające się wpływowe organizacje nie są odpowiedzialne i kontrolowane. Argument ten w nie mniejszym stopniu odnosi się do pozornie „dobrych” aktorów globalnych, takich jak Amnesty International czy Greenpeace.

Wprowadzenie

15

7. Na koniec wreszcie - u podstaw teorii globalizacji wydaje się leżeć swoisty paradoks. Z jednej strony jest ona ukazywana jako zwycięstwo zachodnich wartości wolnego rynku, jak jednak wytłumaczyć sukces niektórych wschodzących gospodarek narodowych? Mamy tu oczywiście na myśli państwa określane mianem „tygrysów azjatyckich” (takie jak Singapur, Malezja, Korea Południowa), odnotowujące gwałtowny wzrost gospodarczy mimo przywiązania do odmiennych, „azjatyckich” wartości i niezgody na przyjęcie wartości zachodnich. Kluczowym zagadnieniem jest tutaj to, czy dalsza modernizacja tych krajów może przebiegać bez przyjęcia przez nie wartości Zachodu. Jeśli odpowiedź na to pytanie jest twierdzącą, trudno będzie obronić jeden z centralnych argumentów teorii globalizacji o rozprzestrzenianiu się w wymiarze globalnym określonego zestawu wartości (zachodnich). Gdyby państwom tym udawało się nadal unowocześniać gospodarkę i społeczeństwo na swój własny sposób, moglibyśmy oczekiwać debaty między wartościami „zachodnimi” a „azjatyckimi” dotyczącej kwestii takich, jak prawa człowieka, pleć kulturowa (gender) czy religia.

Jesteśmy przekonani, że wskazane wyżej stanowiska i opinie sprowokują czytelnik# do zastanowienia się nad użytecznością pojęcia globalizacji w wyjaśnianiu współ c/eitn ej polityki światowej. Jak zaznaczono wcześniej, książka nie daje jednej odpowiedni im to pytanie. Kolejne rozdziały przedstawiają argumenty zarówno za, jak i przeciw globalizacji. Zakończmy to wprowadzenie kilkoma pytaniami, które warto mieć w pamięci w trakcie lektury:

•    Czy globalizacja jest nowym zjawiskiem w polityce światowej?

•    Która z opisanych wyżej teorii najlepiej wyjaśnia procesy globalizacji?

•    Czy globalizacja jest zjawiskiem pozytywnym czy raczej negatywnym?

•    Gzy globalizacja stanowi najnowszą formę rozwoju kapitalizmu?

•    Czy w zglobalizowanej rzeczywistości państwa stają się przeżytkiem?

•    Jaki jest wpływ globalizacji na stopień demokratyzacji świata?

•    Czy fenomen ten stanowi nowy etap zachodniego imperializmu?

•    Czy globalizacja zmniejsza ryzyko wybuchu wojny?

Mamy nadzieję, że dalsze rozdziały pomogą w samodzielnym poszukiwaniu odpowiedzi, a także dostarczą wyczerpującego przeglądu zjawisk politycznych współczesnego świata. Powracając do przykładu wydarzeń z 11 września, podkreślmy ponownie złożoność zjawisk globalizacyjnych, nierzadko sprzecznych i trudnych do całościowego zrozumienia. Internet, uznawany przez większość za fantastyczny wynalazek, w dużym stopniu ułatwił również komunikowanie się terrorystów Al-Kaidy. Dzięki telewizji otrzymaliśmy szansę lepszego poznania świata, ale jest ona także środkiem przekazu tak specyficznych wiadomości, jak ataki na WTC i niezwykłej podatności na atak Stanów Zjednoczonych oraz narzędziem konstruowania kategorii poznawczych, według których działamy. Wreszcie - najmocniejszy argument, który podali sami terroryści, motywując swoje akty przemocy jako niezgodę na globalizację realizowaną jako projekt westemi-zacji innych kultur. Paradoks wydarzeń z 11 września może prowadzić do konkluzji, że odpowiedź na pytania o ich istotę, cel, znaczenie i skutki będzie zależeć w dużej mierze, jeśli nie wyłącznie, od pozycji społecznej, politycznej, kulturowej i ekonomicznej, jaką