Scan 3 BMP

16 1. Patologia społeczna

Tabela 1. Skala potępienia dla naruszanych wartości - zachowania najbardziej potępiane

		7nf7T"^r it0tv			fcM -
1.	Kazirodztwo	83,3	i.	Zgwałcenie	3,97*
2.	Zabójstwo	81,0	2.	Pornografia dziecięca	3,97
3.	Pobicie chuligańskie	76,0	3.	Nakłanianie nieletnich do prostytucji	3,95
4.	Gwałt	72,1
5.	Rozbój	71,0	4.	Przemoc wobec dzieci	3,94
6.	Nieudzielnie pomocy	66,5	5.	Kidnaping	3,93
7.	Nałogowe narkotyzowanie się	64,7	6.	Molestowanie seksualne dziecka	3,92
8.	Szpiegostwo	62,0	7.	Zabójstwo	3,92
9.	Porwanie samolotu	61,0	8.	Przemoc wobec współmałżonka	3,92
10.	Nałogowy alkoholizm	56,0	9.	Pedofilia	3,92

* Obliczono Średnią wskazań.

Tabela 2. Skalą potępienia dla naruszanych wartości - zachowania najrzadziej potępiane

	mmmm. |g§	»’• V.^1	i#		i’,
1.	Urodzenie nieślubnego dziecka	2,9	1.	Współżycie seksualne bez ślubu	0,11
2.	Wyjazd z kraju na stale	5,7	2.	Informowanie władz, że ktoś popełnił przestępstwo	1,30
3.	Oglądanie pornografii	8,4	3.	Rezygnacja z udziału w wyborach	1,40
4.	Współżycie seksualne bez ślubu	11,1	4.	Uchylanie się od służby wojskowej	1,46
5.	Nieumyślne spowodowanie śmierci	12,7	5.	Seks oralny	1,48
6.	Handlowanie na wycieczce	13,8	6.	Praca na czarno	1,59
7.	Rozwód	13,8	7.	Jazda beż ważnego biletu	1,68
8.	Publiczne krytykowanie ustroju	11,5	8.	Seks analny	1,83
9.	Nałogowe palenie papierosów	14,3	9.	Rozwód	1,88

Badania replikacyjne opinii Polaków na ten temat, przeprowadzone w 2006 r., w zasadzie potwierdziły przytoczone preferencje¹. Oczywiście niektóre ustalenia z lat 80. XX w. wyraźnie noszą signum temporis. Na przykład krytykowanie ustroju nie jest teraz utożsamiane z krytyką władzy, a krytyka władzy jest wręcz synonimem demokracji cywilizowanego świata. Jednak jeśli chodzi o najważniejsze wartości i związane z nimi naruszanie norm, postawy społeczne w zasadzie nie zmieniły się istotnie.

Analizowane dane zdają się potwierdzać wątpliwość dotyczącą wspomnianych wcześniej kwalifikacji zachowań patologicznych. Wątpliwość ta sprowadza się, najogólniej rzecz biorąc, do:

•    nieselektywności kryterium potępienia społecznego,

•    zmienność preferencji wartości,

•    tendencji do poszerzania obszaru tolerancji dla zachowań nietypowych czy nawet naruszających tradycyjne normy (na przykład wprowadzenie w większości krajów europejskich prawa do zawierania związków homoseksualnych),

•    wzrostu wrażliwości społecznej na zachowania krzywdzące, które dawniej nie rodziły repulsji (na przykład na przemoc wobec dziecka, mobbing).

Problem nieselektywności zjawisk patologicznych dodatkowo podkreśla ceniona coraz bardziej w krajach demokratycznych zasada pluralizmu społecznego oraz rozwijająca się psychologia kliniczna. To wszystko powoduje, że pojęcie patologii staje się w sposób niezauważalny podobne do definicji patologii, jaką formułują psychologowie kliniczni, nawet w tym obszarze patologii, który odnosi się do procesów grupowych. Warto więc dla porównania przywołać jedną z takich definicji zaproponowaną przez Rosenhana i Seligmana (1994). Autorzy ci diagnozują patologię jednostki na podstawie kilku kryteriów. Są to: 1) cierpienie, 2) trudność w przystosowaniu, 3) nieracjonalność, dziwaczność, 4) wyrazistość, niekonwencjonalność, 5) dyskomfort obserwatora, 6) naruszanie ideałów i norm.

Wymienione kryteria, mimo pewnej deklaratywności, stanowią dość czytelne punkty odniesienia. Na przykład jeżeli „cierpienie” potraktujemy w szerokim tego słowa znaczeniu (tzn. jako cierpienie zarówno dewianta, jak i ofiary), to może ono być przyjęte również w patologii społecznej, zakłada bowiem szkodliwość zachowania oraz brak umiejętności przystosowawczych. Wszystkie pozostałe kryteria są również łatwe do przyjęcia w odniesieniu do patologii społecznej, a co najważniejsze są dość łatwo mierzalne i to niezależnie od konkretnych norm rozumianych jako pewne wzorce zachowań społecznych.

Wydaje się, że najlepiej owe współczesne trendy oddaje definicja sformułowana przez J. Malca (1986) zakładająca, że: patologią społeczną jest ogól przypadków śmierci, obniżenia poziomu moralnego, pogorszenia samopoczucia i strat materialnych spowodowanych naruszeniem reguł prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz postępowaniem autodestruktywnym.

1

Zmieniły się niektóre priorytety, np. dziś już rzadko handluje się na wycieczkach zagranicznych.