Scan 1 BMP

* w irwoLigfJ

Istniejące publikacje dotyczące patologii społecznej mimo dużej różnorodności mają jedną cechę wspólną, zajmują się zjawiskami, które przejawiane są przez osoby jednoznacznie zdefiniowane jako dewianci. Publikacja ta nieco się od nich różni. Porusza bowiem również problem dewiacyjnego zachowania ludzi dobrze przystosowanych, niejednokrotnie postępujących patologicznie w imię szlachetnych celów, np. w obronie dzieci, tradycji, wartości, i którzy mimo ewidentnej szkodliwości swych poczynań nie tracą statusu tzw. porządnych obywateli. Podejmuje wreszcie pewną polemikę ze współczesnymi stereotypami dotyczącymi zjawisk dewiacyjnych, np. relatywizmu moralnego czy homoseksualizmu.

Publikacja została pomyślana jako podręcznik. Składa się z kilku części poświęconych patologii, która stanowi jak się wydaje największe wyzwanie dla współczesnego świata. Rozdziały 2-4, 8 i 9 poświęcone są wybranym patologiom grupowym lub patologicznym działaniom podejmowanym w imieniu grupy. Pozostałe dotyczą patologii indywidualnych, m.in. jednego z największych zagrożeń współczesnych, tzn. uzależnień, a także wybranych dewiacji seksualnych oraz zachowania autodestrukcyjnego.

ROZDZIAŁ 1

Patologia społeczna

1.1. Próba definicji

Etymologiczne rzecz ujmując, patologię możemy zdefiniować jako naukę o cierpieniu (gr. pdthos - choroba, cierpienie, lógos - nauka). Takie rozumienie pojęcia patologii najsilniej kojarzy się z medycyną, ale i w naukach humanistycznych wydaje się ciągle obowiązywać jako pewien kanon myślenia o społecznych dysfunkcjach¹. Problem polega jednak na trudności zdiagnozowania, co jest tym chorym organem, co jest symptomem choroby i co stanowi punkt odniesienia dla tych zaburzeń, czyli co jest zdrowiem. Wokół definicji patologii społecznej powstaje więc wiele wątpliwości, choć na pierwszy rzut oka wydawałoby się, że sprawa jest prosta i patologia społeczna jest nauką o takich formach ludzkiej aktywności, które postrzegane są jako społeczne zło, zaburzenie ładu społecznego, które są społecznie nieakceptowane. Za twórcę i popularyzatora polskiej szkoły patologii społecznej uważa się Adama Podgóreckiego, dlatego jego definicja patologii przywoływana jest najczęściej. Patologią społeczną określa on „ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury, który pozostaje w zasadniczej, niedającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane” (Podgó-recki, 1969, s. 24). Jak widać, punktem odniesienia dla tego pojęcia autor uczynił system wartości akceptowany w danej społeczności. Uzależnił patologię od ludzkich ocen. Większość autorów, podzielając w tym względzie opinię Podgóreckiego, proponuje, by dodatkowo uwzględnić w definicjach patologii takie kryteria, jak:

• występowanie zjawiska w większej zbiorowości (zob. Wódz, 1973; Jasiński, 1986; Kwaśniewski, 1991; Sztumski, 1995),

• brak społecznej akceptacji dla tego rodzaju zachowań (ibidem),

• czy wreszcie konieczność wykorzystania siły całej społeczności, aby sobie z tym problemem poradzić (Sztumski, 1995).

Skłonność takiego postrzegania patologii wywodzi się z tradycji pozytywistycznej, zgodnie z którą społeczeństwo, społeczność należało traktować jak organizm, holistycznie - jeżeli jeden organ zaczyna chorować, to chory jest cały organizm. Warto dodać, że z tego założenia wyprowadzono w pozytywizmie jedną z podstawowych zasad - „zasadę pracy organicznej”. (Krytyka tej koncepcji zob. s. 47.)