IMGE73

12?------- ^p°*tfaJako ..jfżytwjfab'

Porządek werayfUcacyjny utworu jest jednym z ucngu czynników przeciwstawiających składnię poetycką — gyntak-sie prozaicznej. „Piękne zdanie” różni się od prozatorskiej nie tylko ilością przyjętych reguł ograniczających, nic takie stopniem uwyraźnienia tych reguł. Członowanie wierszowa -jak sądził Peiper — to właśnie metoda wyprowadzania ich u powierzchnię tekstu. Co więcej: podkreślając granice jediw-stek zdaniowych, wersy pozwalają percypować je nie tylko jako fragmenty wypowiedzi, ale również jako całostki ważne same przez się, tzn. przez zajścia semantyczne, które są w nich rozgrywają. Wers jak gdyby potęguje poczucie „wsobno-ści" zdania metaforycznego (czy peryfrastycznego). Podział u wersy intensyfikuje jedną z podstawowych właściwości przekazu poetyckiego, to, że rozwija się on nie w drodze stopniowego przyrostu składników sekwencji, jak to się dzieje w mowie niepoetyckiej, lecz poprzez dynamiczne przejścia („skoki") od całości od całości⁹². Porządek wierszowy, rozszerzający „normalne" przestrzenie pomiędzy zdaniowymi segmentami wypowiedzi, akcentujący moment jej nieciągłości (w przeciwieństwie do prozaicznej ciągłości), jest specyficznie poetyckim sposobem uzewnętrznienia dwuwymiarowości zdania: jako elementu i jako samodzielnej pod wieloma względami „tkanki poematu”.

Służebność wersu wobec zdania miała w ujęciu Peiper* charakter nieco mcchanistyczny. Rozumiana jako stosunek jednostronnej determinacji — znalazła najpełniejszy wyraz w omówionym wyżej rodzaju wiersza zdaniowego. Tfen dość rozpowszechniony w twórczości awangardzistów styl wierszowania stworzył bardzo wąską tradycję dla późniejszej poezji Przynajmniej w swej postaci ortodoksyjnej, a więc ograniczonej przez dwa dodatkowe postulaty: restrykcyjny, który wykluczał prze rzutnię, i pozytywny — dotyczący rymu. Dziś, gdy mówi się o awangardowym wierszu wolnym, prawie z reguły ma się na myśli drugi — Przybotiowsld — wariant tego wiersza. Wariant, który znalazł wielorakie przedłużenia we współczesnej poezji polskiej. Przyboś — odkrywca nowych sposobów kształtowania wiersza odegrał w formowaniu dzisiejszej

» Por. wyjsiweiśs Peipwa w nkfcu Komum. damdp, metafora, (w.l T«*y.6 8170-

świadomości literackiej rolę niemniej ważną jak Przyboś — rawelator metafory⁹³. Nie można jednak nie dostrzegać faktu, iż tendencje wersyfikacyjne awangardy, które skupiły się w wariancie Przybosiowskim, stanowiły tylko jedno skrzydło poszukiwań grupy krakowskiej. I że ich stosunek do wariantu Paiperowakiego nie był jedynie opozycją systemową, ale także zależnością genetyczną.

Wiersz Przybosia ukształtował się w wyniku innej niż Pei-perowska interpretacji założenia o składniowej naturze wersu. W koncepcji autora Nowych uat i Żywych Linii wers był jednostką wypowiedzi posłusznie podążającą za „gotowymi” już roz-członkowamami składniowymi. W koncepcji, jaka znalazła JJ⁸¹ w d°konaniach Przybosia, decyzja podziału na wersy była rozumiana jako decyzja zmierzająca do ustalenia nowych relacji syn taktycznych. Wers miał powodować uwielo-krotnicme stosunków w obrębie zdania. Miał stwarzać nową perspektywę dla składni, perspektywę nie dąjącą się wyprowadzić z niewierszowanego układu .pięknego zdania" Służebności wersu w wariancie Peiperowskim Przyboś przeciwstawił — jego składniową aktywność.

Z okna brzoza wypada dalej — w wiatr frunęła lotkami gałązek

Mów szeroko —

mów obszarem, a odpowie na każde twoje drzewo

grzmot:

to

obłok

wystrzelił

przestrzeń.

(Z okna brtoeat

‘947. u. 202—204; T    wiewa Pnty-

aąj. Wereeswe 1901^1    d» lwu    wepótw-

Mis dala A-    AtoaAWK    o. Thmrn«

,_W. lwi Styt •    Wrori-w 1966. . 167—18&

Ustroniu, rod. J W¹*