2009 12 12P

„Język Polski w Szkole IV-VI” R. X, nr 4

szereg wariantów, które wprowadzają urozmaicenie w pracy nad ortografią, chronią przed jednostajnością, monotonią i mogą być stosowane w zależności od charakteru problemu ortograficznego '.

Kształcenie umiejętności poprawnego zapisu można rozpocząć od odwzorowywania. Odwzorowywanie jest wstępną fazą przepisywania. Celem tego ćwiczenia jest prawidłowe graficzne odtworzenie litery oraz ukazanie sposobu włączania jej do danego wyrazu podstawowego, uczenie połączeń z innymi literami. W początkowej fazie nauki wprowadzamy tylko wyrazy znane dziecku, często używane. Później przechodzimy do słów trudniejszych. Dobrze byłoby, aby odwzorowanie wyrazu zostało poprzedzone głośnym i wyraźnym przeczytaniem danego słowa — najpierw przez nauczyciela, potem przez ucznia.

Uczeń może odwzorowywać wyrazy, które zostały pogrupowane w logiczne zbiory (np.: nazwy kwiatów, nazwy drzew, nazwy zwierząt, nazwy dni tygodnia) - tu możemy podać pierwszą literę; przepisywać podane słowa i porządkować je według podanego klucza (np.: osobno wyrazy rozpoczynające się od k, osobno od g\ osobno wyrazy rozpoczynające się od samogłoski, osobno od spółgłoski); przepisywać je i układać w kolejności alfabetycznej; wypełniać puste miejsca wyrazami podanymi w ramce (np. wpisywać określenia z ramki do podanych wyrazów; uzupełniać luki wyrazami dłuższymi od wcześniejszego, ale krótszymi od następnego).

Z kolei przepisywanie jest typem ćwiczenia ortograficznego, które przez długi czas dominuje jako ćwiczenie podstawowe, nie tylko kształcące poprawność zapisu. Łączy czynności ruchowe z pamięcią wzrokową. Polega ono na wzrokowym ujęciu wyrazów jako całości i odtworzeniu ich w poprawnej postaci. Uznawane jest za prostą i nieskomplikowaną formę pracy, ale pożyteczną. Ta forma ćwiczenia wyrabia bowiem spostrzegawczość, zmusza uczniów do samokontroli, budzi czujność ortograficzną. Za pomocą tego rodzaju ćwiczeń doskonalona jest pamięć wzrokowa i motoryczna. Następuje utrwalenie poprawnej pisowni wyrazów, a także wzbogacenie słownictwa uczniów. Ćwiczenia w przepisywaniu pozwalają również na praktyczne zastosowanie wcześniej zdobytych przez uczniów wiadomości z gramatyki.

Mają one jednak i wady. Jak wskazuje praktyka szkolna, uczniowie w trakcie przepisywania popełniają szereg błędów, które są najczęściej wynikiem mechanicznego i bezmyślnego kopiowania tekstu. Aby temu zapobiec, tekst ³ E. Polański, Dydaktyka orografii i interpunkcji. Warszawa 1987, s. 56-57.

50

Zapraszamy na naszą stronę www.wydped.com.pl

przeznaczony do przepisywania powinien być niezbyt długi, w pełni dla uczniów zrozumiały, ciekawy. Powinien być połączony z pracą nad czytaniem, analizą gramatyczno-ortograficzną i semantyczną, co zmusi uczniów do wysiłku intelektualnego. Natomiast koncentrację uwagi można osiągnąć, jeśli uczniowie będą mieli świadomość, że ich praca zostanie skontrolowana i oceniona. Nauczyciel powinien także pamiętać, że należy przyzwyczajać dzieci do przepisywania całymi wyrazami (nie: literka po literce), a potem frazami.

Przepisywanie w większości wypadków stanowi pracę domową uczniów. Nauczyciel, dając polecenie przepisania jakiegoś tekstu, musi określić cel tego ćwiczenia, wyjaśnić uczniom, jak należy go wykonać i wskazać to, na co powinni zwrócić szczególną uwagę.

Ze względu na cel przeprowadzanych ćwiczeń wyróżnia się dwa rodzaje przepisywania: przepisywanie utrwalające, przepisywanie jako sprawdzian⁴.

Przepisywanie utrwalające jest jedną z najprostszych form ćwiczeń, które zmierzają do wyrobienia nawyków poprawnego pisania, do automatyzacji zapisu. Powinno się ono łączyć z analizą treści bądź analizą gramatyczno--oriogralu/.ną. Przepisywanie /.wiązane z analizą treści łączy się z pracą nad czytaniem. Po kilkakrotnym przeczytaniu tekstu uczniowie na polecenie nauczyciela wybierają z niego i przepisują do zeszytów kluczowe, najważniejsze zdania związane z treścią czytanki. W trakcie natomiast przepisywania połączonego z analizą gramatyczno-ortograficzną uczniowie omawiają problemy ortograficzne, które pojawiają się w tekście, podkreślają odpowiednie wyrazy, cząstki słowotwórcze lub fleksyjne, w których występuje omawiana trudność. Przepisywanie można również połączyć z analizą semantyczną i wtedy uczniowie dodatkowo otrzymują polecenie zaznaczenia w tekście na przykład nazw przedmiotów, nazw kolorów itp.⁵

Przepisywanie jako sprawdzian może być wykonywane przez uczniów tylko po licznych ćwiczeniach typu wdrażającego. Ma bowiem na celu skontrolowanie stopnia opanowania przez uczniów danego zagadnienia ortograficznego i umiejętności samodzielnego zastosowania danej reguły. Występuje w postaci przepisywania połączonego z wstawianiem opuszczonych liter (tekst z lukami literowymi), z dopisywaniem opuszczonych części wyrazu (tekst z lukami * M. Froelichowa, J. Lcdóchowska, Metodyka nauczania ortografii w szkole ogólnokształcącej, Warszawa 1961, s. 82.

' Tamże.

51

Zapraszamy na nasztf stronę www.wydped.com.pl