2009 12 12T'

I

„Jy/.yk Polski w Szkole IV- VI” R. X, nr A

Faza końcowa pracy z obu dyktandami polega na porównaniu poszczególnych wersji (oryginału i rekonstrukcji), ich analizie i poprawie. Wskazane jest przedstawienie uczniom oryginalnego tekstu bądź w postaci foliogramu, bądź kopii dla wszystkich. Ponieważ ćwiczenie to wymaga czasu, należy odpowiednio zaplanować zajęcia, aby nie przerwać ćwiczenia w połowie. Ostatnią część (analizę i poprawę) można przenieść na następną lekcję.

W przypadku obu typów dyktanda gramatycznego kładzie się nacisk nie tylko na poprawność ortograficzną i interpunkcyjną, ale i gramatyczną, a przy okazji ćwiczy się pamięć i umiejętność pracy w zespole. Dyktanda te pomagają także w organizacji czasu, uczą notowania i korzystania z własnych notatek¹⁴.

W sposób szczególny wiązanie teorii z praktyką uwzględnia pisanie z komentowaniem. Ten typ dyktanda sprawdzającego kształci rozumowanie oraz umiejętność świadomego i celowego odwoływania się do reguł ortograficznych. Uczniowie najpierw zapisują dyktowany tekst, a następnie po kolei, na przykład tak, jak siedzą w ławkach, ustnie wyjaśniają pisownię tych wyrazów, w których pojawia się problem ortograficzny. Komentarz, przywołanie reguły ortograficznej, może także przyjąć formę pisemną. Pod zapisanym dyktandem uczniowie wyjaśniają wówczas pisownię ortogramów wskazanych przez nauczyciela. Dyktuje on te wyrazy po zakończeniu części zasadniczej ćwiczenia, a uczniowie podkreślają je w już zapisanym tekście. Mogą też wyjaśniać pisownię wyrazów trudnych w poszczególnych zdaniach tekstu. Wówczas dyktando musi liczyć tyle zdań, ilu uczniów uczestniczy w ćwiczeniu. Każdy uczeń komentuje wtedy pisownię wszystkich wyrazów w jednym zdaniu dyktanda. Może też poszczególne wyrazy przeliterować. Ten typ dyktanda wymaga dobrej znajomości reguł ortograficznych oraz wiadomości z gramatyki. Pisanie z komentowaniem może również pełnić funkcję ćwiczenia wprowadzającego lub utrwalającego nowo poznane reguły.

Nauczyciel przeprowadzający w klasie dyktando powinien pamiętać, że ćwiczenie to nie powinno zająć całej godziny lekcyjnej. W przypadku dyktand utrwalających lekcja rozpoczyna się od przypomnienia reguł ortograficznych lub pisowni konkretnych wyrazów. Ortogramy mogą być zapisywane na tablicy, odszukiwane w słowniku ortograficznym bądź na przykład literowane

^u A. Seretny, E. Lipińska, ABC metodyki nauczania języka polskiego jako obcego, Kraków 2005, s. 70-72.

Zapraszamy na naszą stronę www.wydped.com.pl

64

przez kolejnych uczniów. Można sięgnąć wówczas także po ortograficzne rymowanki (na przykład Witolda Gawdzika'¹) czy ilustrowane słowniki ortograficzne dla najmłodszych. Zaproponować uczniom domino ortograficzne lub scrabble czy też wykorzystać tradycyjne ćwiczenia ortograficzne. W przypadku dyktand sprawdzających lekcja rozpoczyna się od pisania dyktanda. Po zebraniu prac uczniów nauczyciel powinien dyktando omówić. Zapisać na tablicy występujące w tekście ortogramy, wyjaśnić przy współudziale uczniów ich pisownię, przeprowadzić ćwiczenia ortograficzne. Nie bez znaczenia jest też sposób dyktowania tekstu. W typowym dyktandzie prezentacja tekstu rozpoczyna się od czytania wstępnego - wolnego, wyraźnego, wzorcowego odczytania całego tekstu przez nauczyciela. Wówczas uczniowie nie zapisują jeszcze dyktanda, jedynie uważnie je słuchają, identyfikują wyrazy w kontekście. Następnie nauczyciel przechodzi do dyktowania właściwego — zdanie po zdaniu. Odczytuje kolejne zdania, powtarza je trzy, cztery razy. Jeżeli zdania są długie, po przeczytaniu każdego zdania w całości, dzieli je na mniejsze logiczne cząstki - frazy, które również kilka razy powtarza. Na koniec raz jeszcze nauczyciel czyta całe zdanie i przechodzi do dyktowania kolejnego. Na zakończenie ćwiczenia, po podyktowaniu wszystkich zdań, nauczyciel powinien po raz kolejny w całości odczytać tekst (czytanie kontrolne) po to, by uczniowie mogli nanieść w swoich pracach ostatnie poprawki lub uzupełnić brakujące znaki interpunkcyjne.

Dyktando nie powinno być ćwiczeniem ortograficznym jedynie okazjonalnym. Z tego typu zadaniami uczniowie winni pracować systematycznie. Nie zawsze przecież musi być to typowe dyktando sprawdzające, które jest potrzebną, ale najmniej atrakcyjną dydaktycznie formą pracy nad ortografią. Nauczyciel może wykorzystać w praktyce szkolnej i inne typy dyktand, zgodnie z realizowanymi materiałami i potrzebami zespołu uczniowskiego. Ideałem byłaby sytuacja, gdyby uczniowie szkoły podstawowej pisali dyktando raz w miesiącu.

65

1

W. Gawdzik, Ortografia na wesoło i na serio, Warszawa 1997.

Zapraszamy na naszsf stronę www.wydped.cotn.pl