IMGC48 (2)

36 Treści kształcenia

—    rozbieżności między „kodem językowym" szkoły i poszczególnych uczniów;

—    niesymetryczność stosunku społecznego nauczyciel— —uczeń, związana z tym, że nauczyciel ma większe doświadczenie życiowe i wiedzę, a poza tym jemu dano władzę, a uczniowi — nie;

—    używane przez szkołę środki dydaktyczne;

—    zagospodarowanie i rozdysponowanie przestrzeni w szkole i jej najbliższym otoczeniu³⁴.

Ukryty program wychowania realizuje się także w związku z organizacją codziennej działalności szkoły. Uczniowie nie zawsze znają cele, a znając je nie zawsze je akceptują. Szkoła ucieka się wtedy do przymusu i egzekucji. Nauczyciel ocenia, wytycza czas pracy, ma prawo do udzielania i odbierania głosu. To, jak z tego korzysta, zależy też w znacznym stopniu od niego. Stąd też powstają rozbieżności między jawnymi programami a faktyczną pracą wychowawczą w szkole.

Ukryty program nauczania obejmuje te elementy żyda szkoły, które czynią życie człowieka podporządkowane istniejącym autorytetom, ich raq'onalności i ich interesom. Takie elementy „ukrytego programu" jak np. przestrzeń architektoniczna szkoły, obowiązujące w niej formy komunikacji, typ relacji nau-czydel—uczniowie itd., sprzyjają kształceniu przyszłych podwładnych uznających przypisywane im role w podziale pracy za „naturalne" i uzasadnione. Co ważne, podkreśla T. Szkudlarek³⁵, w tym obrazie szkoły jej adaptacyjny charakter jest śdśle zdeterminowany przez jej otoczenie; jakiekolwiek próby przekształcenia szkoły w instytucję służącą jednostce a nie systemowi są z góry skazane na niepowodzenie. Jest to szczególnie widoczne przy próbach nawiązywania partnerskich stosunków między nauczydelem i uczniami.

^M Terlecka W., Cele kształcenia i wychowania (w:) Podstawy edukacji..., op. ąt, s. 45-80. ³⁵ Szkudlarek T., Śliwerski B., Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki. Kraków 1993, s. 21.