skanuj0018 (226)

36 Treści kształcenia

—    rozbieżności między „kodem językowym" szkoły i poszczególnych uczniów;

—    niesymetryczność stosunku społecznego nauczyciel— —uczeń, związana z tym, że nauczyciel ma większe doświadczenie życiowe i wiedzę, a poza tym jemu dano władzę, a uczniowi — nie;

—    używane przez szkołę środki dydaktyczne;

—    zagospodarowanie i rozdysponowanie przestrzeni w szkole i jej najbliższym otoczeniu³⁴.

Ukryty program wychowania realizuje się także w związku z organizacją codziennej działalności szkoły. Uczniowie nie zawsze znają cele, a znając je nie zawsze je akceptują. Szkoła ucieka się wtedy do przymusu i egzekucji. Nauczyciel ocenia, wytycza czas pracy, ma prawo do udzielania i odbierania głosu. To, jak z tego korzysta, zależy też w znacznym stopniu od niego. Stąd też powstają rozbieżności między jawnymi programami a faktyczną pracą wychowawczą w szkole.

Ukryty program nauczania obejmuje te elementy życia szkoły, które czynią życie człowieka podporządkowane istniejącym autorytetom, ich racjonalności i ich interesom. Takie elementy „ukrytego programu" jak np. przestrzeń architektoniczna szkoły, obowiązujące w niej formy komunikacji, typ relacji nauczyciel—uczniowie itd., sprzyjają kształceniu przyszłych podwładnych uznających przypisywane im role w podziale pracy za „naturalne" i uzasadnione. Co ważne, podkreśla T. Szkudlarek³⁵, w tym obrazie szkoły jej adaptacyjny charakter jest ściśle zdeterminowany przez jej otoczenie; jakiekolwiek próby przekształcenia szkoły w instytucję służącą jednostce a nie systemowi są z góry skazane na niepowodzenie. Jest to szczególnie widoczne przy próbach nawiązywania partnerskich stosunków między nauczycielem i uczniami.

Terlecka W., Cele kształcenia i wychowania (w:) Podstawy edukacji..., op. cit., s. 45-80. '^v Szkudlarek T„ Sliwerski B., Wyziminia pedagogiki krytycznej i autypedagogiki. Kraków 1993, s. 21.

2.4. Treści kształcenia w perspektywie indywidualizacji

To, co w nauczaniu odgrywa rolę pierwszoplanową, poka-iije poniższy rysunek.

Przedstawione wyżej założenia uznają racje takiego procesu przekazywania wiadomości, w którym konieczne jest branie pod uwagę dyspozycyjności ucznia.

Współczesna dydaktyka czyni treści kształcenia głównym obszarem decydującym o możliwościach indywidualizacji i in-tensyfikacji nauczania-uczenia się, czego wyrazem są rozmaite sposoby różnicowania treści, podejmowane w różnych krajach czy nawet i w szkołach. Zasadniczo wyróżnić można trzy aspekty różnicowania treści kształcenia³'’:

— w zakresie materiału nauczania — podstawowe treści nauczania określone programem dla poszczególnych przedmiotów i klas winny stanowić podstawowy punkt odniesienia, a różnicowanie zakresu wiąże się z roz-

^M Trochanowski YV., Znaczenie nauczania zróżnicowanego w pracy dydaktycznej szkoły (w:) Optymalizacja kształcenia. Red. M. Jako wieka, K. Denek. Zielona Córa 1984, s. 286.