Obraz
4 (75)

obrębie zachowania ludzi, oraz planować działania własne zgodnie z ogólnie pożądanymi wartościami. Nasze interakcje z członkami sieci dostarczają emocjonalnego wsparcia, wzmacniają poczucie własnej wartości już przez sam fakt, że inni chcą utrzymywać kontakt, że okazują nam zainteresowanie, a także dzięki wyrazom ich użńania i akceptacji. Realizacja wzajemnych zobowiązań ułatwia radzenie sobie z kłopotami, potwierdza również naszą przydatność dla innych. Istnienie tej właśnie wzajemności powinności, wymiany różnego typu zasobów między członkami sieci społecznej sprawia, że przyjmowanie oraz udzielanie wsparcia dokonuje się w sposób naturalny, ze świadomością fluktuacji ról dawcy i biorcy. Dzieje się tak jedynie wówczas, gdy wzajemność ta istnieje faktycznie, a więc jest rzeczywistą charakterystyką danej sieci i tak też odczuwają to jej członkowie. Może jednak wystąpić nierównowaga między otrzymywanym a udzielanym wsparciem. Nie we wszystkich sieciach wzajemność jest jednakowa i nie wszyscy członkowie identycznie ją odczuwają (np. ludzie starsi uważają często, że nie daje im się możliwości aktywnego działania na rzecz innych; Antonucci, Depner, 1982; Susułowska, 1989).

Oprócz wspomnianej już wzajemności sieć społecznego wsparcia określonej osoby charakteryzuje się jeszcze innymi wymiarami, takimi jak: wielkość, spójność, homogeniczność, stabilność. Kontakty z poszczególnymi członkami sieci mogą się różnić intensywnością, częstością, trwałością, stopniem bliskości, rodzajami dokonywanej wymiany. Z jednymi rozmawia się o intymnych sprawach, z innymi zaś tylko wymienia się świadczenia materialne. Efekt w postaci uzyskiwania — dzięki uczestnictwu w sieci — wielorakiego wsparcia, zarówno emocjonalnego, jak i w zakresie samopotwierdzenia, a także pomocy w rozwiązywaniu pewnych problemów, stanowi wypadkową kontaktów z wieloma członkami sieci. Rozległość posiadanej przez daną osobę sieci i specyfika kontaktów z jej członkami zależą od wielu czynników (M o s s, Mitchell, 1982). Jednym z nich jest środowisko, w którym żyje człowiek, jego charakterystyki geograficzne, architektoniczne i organizacyjne. Pojawia się tu problem izolacji powodowanej przez mieszkanie w wielopiętrowych blokach, rozmieszczonych w pustej przestrzeni, skupiających ludzi z najróżniejszych warstw społecznych, co utrudnia integrację. Kolejny czynnik to charakterystyki podmiotu, jego inwencja w nawiązywaniu kontaktów, postawy wobec ludzi, przekonanie, że są oni rzeczywiście potrzebni, oraz wiara w ich użyteczność i pomocność. Ważna w tym względzie okazuje się również sytuacja życiowa jednostki. Częste zmiany miejsca zamieszkania czy pracy mogą utrudniać wypracowanie stałej sieci powiązań, podobnie jak pewne przypadłości zdrowotne lub też życiowe wydarzenia, które ograniczają możliwości kontaktów. Istotne znaczenie dla rozległości sieci ma

również sposób, w jaki dana osoba walczy z trudnościami życiowymi. Im ' bardziej adekwatne są jej sposoby radzenia sobie z przeciwnościami losu, tym szersze zyskuje społeczne wsparcie. Jeśli zamyka się w sobie i odsuwa od innych, ogranicza tyra samym sieć społecznego wsparcia.

Jak wynika z badań, człowiek znajdując się w sytuacji trudnej, szuka pomocy ludzi, którzy są członkami jego sieci społecznej (A n t o n u c c i, D e p n e r, 1982). Niechętnie natomiast zwraca się do obcych, nawet jeśli ich profesjonalne umiejętności lepiej predysponują "ichdo zaspokojenia jego potrzeb. Sytuacja trudna, która niekorzystnie zmienia dotychczasowe warunki funkcjonowania podmiotu, często sprawia, że nie widzi on możliwości samodzielnego poradzenia sobie z istniejącym problemem. Skłania go więc do wyboru kogoś, z kim będzie mógł nawiązać relację pomocy, kto będzie mógł najlepiej pełnić rolę pomocnika w zaistniałych okolicznościach. W sytuacji trudnej człowiek ma okazję stwierdzić, czy w istniejącej sieci powiązań, wśród ludzi spostrzeganych dotychczas jako ci, którzy mogą mu dać oparcie, znajdzie się osoba skłonna do intensywnego zaangażowania się w rozwiązywanie jego problemu i sprawdzi się w toku udzielania pomocy. Z członkami sieci społecznego wsparcia realizujemy bowiem kontakty o różnej treści oraz różnym stopniu bliskości, i mogące stanowić potencjalne źródło kontaktów bardziej angażujących. Relacja pomocy jest takim właśnie rodzajem interakcji, który wymaga silniejszego i dłuższego zaangażowania na płaszczyźnie emocjonalnej oraz zadaniowej, wiąże partnerów w określony sposób i wyróżnia ich ze społecznego tła. Interakcje zachodzące w sieci powiązań społecznych jednostki nie są zatem tożsame z relacją pomocy, chociaż tworzą podstawę do jej powstania._____

dRelacja pomocy¹ jest taką relacją interpersonalną, w której obaj partnerzy, znajdując się we wspólnej sytuacji, czują się związani ze sobą w taki sposób, że powstaję układ sprzężony ról, w którym jedna osoba pełni rolę pomagającego, druga — wspomaganego (role te mogą w miarę upływu czasu ulec zamianie, niemniej w wybranym odcinku czasowym jedna osoba udziela pomocy, a druga ją przyjmuje). Relacja pomocy jest więc relacją asyme.tryczną, zakłada nierówność wkładów i zysków obu partnerów, a także nierówność statusów obu pozycji.

Co określa wspólną sytuację obu podmiotów? Jakkolwiek jeden udziela pomocy, a drugi ją przyjmuje, jedna rzecz jest wspólna i ona stanowi istotę relacji pomocy. Obie strony mają wspólny cel.— poprawienie stanu osoby wspomaganej. Cel taki powinien być akceptowany przez obu partnerów. W przeciwnym przypadku mamy do czynienia z manipulacją — wykorzystywaniem pomagającego bądź narzucaniem pomocy wspomaganemu. Są to jednak sytuacje, których albo nie należy określać mianem pomocy, albo trzeba uznać'za patologiczne jej skrzywienie.

21