P4290170

WIEK XIX - PANEL II

zawartości wielu lokalnych archiwów w Rosji, do których można było dotrzeć z pomocą naszych rosyjskich kolegów. Jako przykład wciąż niedostatecznie jeszcze rozpoznanych obszarów badawczych wymienić można problem polskiej obecności na Kaukazie, nie tylko w armii rosyjskiej, o czym interesująco pisał prof. Wiesław Caban³². Chodzi przede wszystkim o szereg mitów, jak ucieczki Polaków na stronę górali kaukaskich. Źródła oświetlające tę problematykę wymagają żmudnej kwerendy, tak w Idealnych archiwach na Kaukazie, jak i w Rosyjskim Państwowym Archiwum Historyczno-Wojskowym w Moskwie, zawierającym akta od początku wieku XVIII aż do 1917 r.

Równie ważne jest zwrócenie większej uwagi na wpływ i rolę Polaków oraz ich obecność na obszarach Imperium Rosyjskiego, wkład w rozwój cywilizacyjny, szczególnie obszarów syberyjskich i azjatyckich. Sadzę, że mamy naukowy i moralny obowiązek wykorzystać po raz pierwszy w historii nadarzającą się okazję do pełnego przebadania tej problematyki, a zarazem do skonfrontowania utrwalonych romantycznych mitów ze źródłami archiwalnymi i danymi, do których dopiero od niedawna mamy dostęp. Wiąże się z tym problem dotyczący wszystkich badaczy, nie tylko wieku XIX, korzystających z archiwów na Wschodzie. Jest to potrzeba stworzenia stałych programów badawczych i stypendialnych, które umożliwiłyby prowadzenie regularnych i całościowych kwerend w zbiorach archiwalnych na obszarach byłego ZSRR. Wagę archiwów na Wschodzie dla studiów nad polskim wiekiem XIX zwiększa fakt zniszczenia lub utraty podczas II wojny światowej wielu polskich archiwów. Tymczasem do niedawna praktycznie niedostępnych zbiorach postsowieckich zachowały się, ze względu na scentralizowany system administracji, zarówno zespoły dokumentacji wytworzonej przez instytucje kontrolujące ziemie polskie, jak też zespoły archiwalne wywiezione z Polski.

W badaniach nad polskim doświadczeniem represyjnej polityki Imperium Rosyjskiego warto byłoby wykorzystać szerzej studia porównawcze i postarać się o przedstawienie zjawiska zeslań na tle systemów karnych w Europie - kolonii karnych i systemów penitencjarnych krajów europejskich. Wskazywał na to choćby prof. Andrzej Nowak³³, podkreślając paradoks, iż choć w Polsce wydano dużo opracowań dotyczących zsyłki i katorgi, jak choćby prace prof. Elżbiety Kaczyńskiej³⁴, to ten olbrzymi

32    W. Caban, Służba rekrutów z Królestwa Polskiego w armii carskiej w latach 1831-1873, Warszawa 2001.

33    A. Nowak, Zsyłka w kontekście imperialnej polityki Rosji, [w:] idem, Historie politycznych tradycji. Piłsudski, Putin i inni, s, 101-133.

34    Szczególnie: E. Kaczyńska, Syberia: największe więzienie świata (1815-1914), Warsza---

wa 1991; eadem, Ludzie ukarani. Więzienia i system kar w Królestwie Polskim 1815-1914,    6 8

Warszawa 1989.    __