P4290168

WIEK XIX - PANEL II

W tym kontekście konieczne wydają się badania nad polityką narodowościową ze strony konkurentów Imperium Rosyjskiego - Niemców, szczególnie w okresie I wojny światowej, zarówno wobec Polaków i kwestii polskiej, jak i w perspektywie porównawczej niemieckiej polityki wobec innych narodów Europy Środkowej i Wschodniej oraz pozostałych peryferii Imperium Rosyjskiego, a także co do konsekwencji wywołanych tym zjawisk dla stosunków Polaków z sąsiadami.

Osobnym zagadnieniem jest funkcjonowanie Polaków - z ich przywiązaniem do wolności - w ramach państw, w które zostali przemocą wtłoczeni. Zwracano już nieraz uwagę na rolę przetworzonej w epoce romantyzmu i dostosowanej do nowych potrzeb republikańskiej, wolnościowej tradycji 1 Rzeczypospolitej jako zasadniczego zasobu narodowych wartości, pozytywnych mitów pozwalających na stawienie oporu wobec obcej dominacji. Warto byłoby jednak dokładniej wyjaśnić, w jakim stopniu konflikt ze strukturami państw zaborczych, szczególnie z Imperium Rosyjskim, napędzany był zderzeniem tej republikańskiej tradycji z przeciwstawnymi modelami reprezentowanymi przez imperia, do których Polacy zostali wcieleni. Refleksja nad konfliktem odmiennych tradycji politycznych może pozwolić na ukazanie nowego wymiaru sytuacji Polaków żyjących pod obcymi rządami.

Kolejnym zjawiskiem, które już znalazło odbicie w publikacjach, również poza Polską, ale domaga się dalszych studiów, jest wpływ polskiego oporu - lub jego braku - na rozwój i kształt polityki wewnętrznej mocarstw rozbiorowych. Takim tematem jest np. rola konfliktu z Polakami, szczególnie o Kresy, dla rozbudzenia rosyjskiej świadomości narodowej i nowoczesnego rosyjskiego nacjonalizmu. Konflikt ten wpływał na modernizację rosyjskiej idei narodowej, a pod jej wpływem także na zmianę przednowoczesnej formuły wieloetnicznego, opartego na idei sa-modzierżawnej monarchii, Imperium Rosyjskiego. Jak wskazują badacze tego problemu, wcześniej Rosja stosowała metodę wciągania elit społecznych podbitych prowincji kresowych do kolaboracji z imperialnym centrum. Po zderzeniu z polskim - znacznie bardziej niż rosyjski rozwiniętym - patriotyzmem w drugiej połowie XIX w. Rosja zmieniła kurs wobec swych wieloetnicznych peryferii, zmierzając ku polityce rusyfikacyjnej, wypróbowanej wcześniej na Polakach, a od drugiej połowy XIX stulecia realizowanej już nawet wobec lojalnych narodów. Ta „nacjonalizacja” Imperium doprowadziła w konsekwencji do skonfliktowania się Rosjan nawet z narodami wcześniej widzącymi w nich jedynego sojusznika, jak

Gruzini czy Ormianie. Wyrazem tego samego procesu stały się wystąpienia pod hasłami narodowymi w czasie rewolucji 1905 r., a w latach