Pozytywizm leksykon literatury polskiej7

do rodziny na świętu I pozostaje w swoim Im młotku, nluchfl|ąc samotnie kolęd dolatujących z oddali. Dla wywołania wspólc/uc la i zachowań pozytywnych nie wprowadza autor rezonera usiłuje wszystklo kwestie rozwiązać na płaszczyźnie emocjonalnej, uczuciowej; smutek miesza się z ironią i gorzkim humorem („śmiech przez Izy"). Prus chętnie kreuje postacie o naturalnej, wrodzonej dobroci, uczynności i szlachetności (> Kamizelka, Mi-chalko, Na wakacjach, Żywy telegraf), także ludzi z pozoru zgryźliwych i samolubnych, a w rzeczywistości bardzo dobrych i gotowych do niesienia pomocy (> Katarynka, Sukienka balowa).

literatura popularna i ■■■■■■■—    ........

Współczesna okładka książki prekursora literatury popularnej

Dziedzina twórczości literackiej, obejmująca utwory przeznaczone dla szerokiego kręgu czytelników i nastawiona na dostarczenie im rozrywki i silnych przeżyć emocjonalnych. Posiada swoiste cechy w zakresie struktury tekstu, produkcji, dystrybucji i obiegu. Autor utworu popularnego dąży do realizacji potrzeb czytelnika, przystosowuje tekst do jego możliwości percepcyjnych i zamiłowań, chętnie więc korzysta ze schematów i akceptowanych przez niego konwencji. Wydawca prowadzi działalność komercyjną, domaga się od autorów dziel o pożądanej tematyce i strukturze, lansuje bestsellery („utwory najlepiej sprzedające się"), namawia do pisania ich „dalszego ciągu" (kontynuacji), wskutek czego powstają liczne cykle powieściowe. Utwory tego samego rodzaju układa w serie. Nowożytna historia literatury popularnej rozpoczyna się na przełomie XVIII i XIX w. Wtedy w Anglii powstała powieść gotycka (ówczesny horror), pełna napięć (suspensu), niesamowitości, zjawisk nadprzyrodzonych, tajemniczych, budzących strach i przerażenie; z XIX-wiecznych twórczych naśla-downictw najbardziej znana jest-powieść Roberta Stevensona Doktor Jekyll i pan Hyde (1886). Równocześnie eksperymenty wyprzedzające ówczesną naukę staty się zapowiedzią literatury tantastycznonaukowej.

W Niemczech zrodzita się powieść zbójecka, w której „szlachetny bandyta" walczy z bezprawiem, przeżywając przy okazji liczne awantury bitewne i przygody miłosne. Pewną odmianą tego typu postaci jest dżentelmen-wla-mywacz Arsen Łupin, wymyślony przez Maurice'a Leblanca. Wzrost zainteresowania przestępczością przyczynił się do powstania nowego gatunku

powieści tajemnic. Akcja plarwn/ogo ważnego utworu tego typu Tajemnic Paryża (1842- 1843) Eugenlus/n Sue - rozgrywa się nie w górach i lasach, jak w powieści zbójeckiej, ale w wielkim > mieście, metropolii, w której zakazane rewiry (spelunki, oberże, domy publiczne) opanowane są przez bandy i bezwzględnych, sadystycznych przestępców. Porządek w tym świecie i sprawiedliwość zaprowadza szlachetny i wszechmocny książę Gerolstein, występujący w przebraniu (incognito) - pierwowzór wielu późniejszych herosów (Zorro, Batmana i innych).

Uaktywnienie się policji, która stanęła wreszcie w obronie ofiar z niższych klas społecznych, stworzyło powieść kryminalną. Oprócz Francuza Emila Gaboriau odznaczył się szczególnie na tym polu Anglik Arthur Conan Doyle - twórca genialnego detektywa Sherlocka Holmesa, który pojawił się po raz pierwszy w powieści Studium w szkarłacie (1887) i stał się niezapomnianym bohaterem trzech następnych powieści i 56 opowiadań.

Dawną powieść sentymentalna dała początek historiom romansowym, w których miłość jest jedyną wartością i sensem życia pary bohaterów. Na drodze do szczęścia pojawiają się liczne przeszkody: przeciwdziałanie rywala, niechęć rodziców, intrygi itd.; albo uda się pokonać te przeszkody i stanąć „na ślubnym kobiercu” (happy end), albo musi się im ulec i zginąć. Motyw swoistego fatum, złego losu (nieuleczalnej choroby) upowszechniła Dama kameliowa (1848) Aleksandra Dumasa-syna; po niej będziemy mieli i Trędowatą Heleny Mniszkówny, i Love story Ericha Segala.

Ameryka stworzyła w połowie XIX w. western - powieść awanturniczą obrazującą walkę z Indianami. Twórcą tego gatunku byt wybitny pisarz James Fenimore Cooper, autor Ostatniego Mohikanina (1826). Po nim pisali udane westerny Thomas Mayne Reid, Francis Bret Hartę, Karol May, a także...

>    Henryk Sienkiewicz (Komedia z pomyłek, Przez stepy, W krainie złota). Rozwijała się również powieść przygodowa, w której najistotniejszą rolę odgrywała awanturnicza czasoprzestrzeń - nie znane bohaterom dzikie tereny, bezdroża, góry, dżungle, oceany, tajemnicze wyspy itp.; w każdym miejscu i czasie zagrozić mogło jakieś niebezpieczeństwo, wywołujące u czytelnika silne napięcie i niepokój o losy ulubionych postaci. Charakterystycznym elementem konstrukcyjnym jest bardzo stary motyw podróży, znany już z Odysei Homera - prawzoru literatury przygodowej, zawłaszczonej przez > literaturę dla dzieci i młodzieży.

Za sprawą autora Trzech muszkieterów (1844) Aleksandra Dumasa-ojca

>    powieść historyczna stała się gatunkiem popularnym. Poważne wydarzenia dziejowe schodzą tu na plan dalszy, uwagę czytelników pochłaniają natomiast przygody oficerów, ich wieczne pojedynki, pościgi, awantury miłosne, a także intrygi dworskie, sięgające głów koronowanych.

Wsżystkie te gatunki wymieszane zostały w II połowie XIX Vv. w opasłych, sięgających nawet 3000 stron, powieściach zeszytowych, będących proto-