skanuj0064 (38)

Epoka piśmienna — doba śrcdniopolska

124 zawstydzenie arianów), Marcin Białobrżeski (PostUla orthodoxa, to jest wykład ewangelij), Jakub Wujek (Postylle Katolicznęj cześć wtóra,'odpowiedź na znakomicie po polsku napisaną Postyllę Reja) i inni. W tej polemice język polski zyskiwał publicystyczna sprawność i bogacił się w słownictwo abstrakcyjne.

Wielkie znaczenie dla wzbogacenia zasobu środków językowych w dziedzinie artystycznej odmiany polszczyzny miała rywalizacja między obozem różnowierczym a Kościołem w zakresie przekładów Pisma Świętego. A było ich w XVI wieku wiele) zarówno częściowych (Psałterz, Nowy Testament), jak i całościowych — od v ; /Psałterza krt&umkiej^yrzez Żoltarz Dawida proroka Walentego Wróbla,Psałterz Dawidów Mikołaja Reja, Nowy Testament Stanis-ława Murzynowskicgó, Nowy Testament Marcina Bielskiego, Psałterz, Jakuba Lubclczyku, Biblię Jana Leopoldy, Biblię brzeską (zwaną też Radziwiflowską). Biblię Szymona Budnego (zwaną leż jueświeską), Nowy Testament Marcina Czechowica, Psałterz Dawi_: dów Jana Kochanowskiego do Biblii Jakuba Wujka. Jedna strona starała się w tej rywalizacji ubiec drugą, a przynajmniej nic zostać w tyle: zaledwie pięć lat po protestanckim przekładzie Nowego Testamentu pióra M ursynowskiego, wydanym przez. Sekjucjana w Królewcu w 1551 rokb, ukazał się u Szarffenberga w Krakowie katolicki przekład Bielskiego (1556); z kolei katolicka Biblia Leopoldy (1561) wyprzedziła protestancki przekład brzeski (1563). Po jednej i drugiej stronie, oprócz, tłumaczeń słabszych, trafiają się arcydzieła przekładu (Biblia brzeska, Biblia Wujka, poniekąd też Leopoldy). Tak więc obie strony mają swój udział w rozwoju polskiego języka. artystycznego^

W XVII wieku pod naporem zwycięskiej kontrreformacji osłab-, ła twórczość polemiczna i przekładowa (w zakresie tłumaczenia Biblii) obozu różnowierczego. Ostatnim wielkim przedsięwzięciem przekładowym reformacji była Biblia gdańska (1632), która stała się na wieki całe protestanckim tłumaczeniem kanonicznym, jak w Kościele katolickim przekład Wujka. Zwycięski Kościół, pozbawiony poważnej konkurencji ideologicznej, też zresztą ograniczył zakres użycia języka polskiego w dziedzinie religijno-kościelnej i jego rola w dziejach polszczyzny zmalała w porównaniu z wiekiem XVI.

Odrodzenie harmonijnie łączyło kult klasycznej łaciny złotego wieku (I w. p.n.c. 1 w. n.e.) — a także bardziej elitarny kult greki

i hebrajskiego (humanistyczny ideał „człowieka trójjęzycznego” -    125

homo irilinguis) — z walką o równouprawnienie języka narodowego. Za wzorem Włoch i Francji także w Polsce pojawiły się liczne głosy podnoszące zalety i znaczenie języka ojczystego. Najdonioślejszym skutkiem lego stanu rzeczy był wspaniały rozkwit literatury, w języku polskim. Po poetach łacińskich początków XVI wieku (Andrzej Krzyck i, Jan Dantyszek, Mikołaj Hussowczyk, Klemens Janicki i inni) pojawili się naprzód prekursorscy pisarze mieszczańscy w rodzaju Biernata z Lublina, a potem wybitni autorzy, piszący bądź wyłącznie w języku polskim (jak Mikołaj Rej), bądź równie sprawnie w obu językach, po polsku i po łacinie (jak Marcin Kromer, Stanisław Orzechowski, Sebastian Fabian Klonowie. Szymon Szynronówic~Tczv największy nic tylko polski, lecz w ogóle słowiański poeta XVI wieku - Jan Kochanowski). Rozwój literatury w języku polskim przyczynił się w dużym stopniu do rozrostu zasobu wyrazowego polszczyzny, rozwoju synonimiki i podniesienia sprawności funkcjonalnej języka ojczystego. Choć później, w drugiej połowic XVII, a jeszcze wyraźniej w pierwszej połowie XVIII wieku, poziom artystyczny tej literatury mocno się obniżył, stały wzrost ilościowy produkcji literackiej w języku polskim ugruntował pozycje polszczyzny jako narzędzia najważniejszej dziedziny kultury duchowej narodu.

Znaczną rolę w dziejach polszczyzny doby średniopolskicj odegrał rozwój nauki i oświaty. Wprawdzie głównym językiem nauki była wciąż jeszcze łacina (nieprzypadkowo po łacinie zostały napisane dwa dzieła,“które rozsławiły imię Polski i na trwałe weszły do dorobku europejskiej kultury umysłowej: w dziedzinie nauk ścisłych De revolutionibus. orbium coelestium Mikołaja Kopernika, a w dziedzinie myśli społecznej De repuhłica emendanda Andrzeja Frycza Modrzewskiego), jednak i tutaj polszczyzna zaczęła sobie zdobywać pierwsze przyczółki. Pojawiły się pierwsze dzieła naukowe w języku polskim z zakresu historii (Marcina Bielskiego Kronika wszył kiego świata 1551, Macieja. Stryjkowskiego Która pfzedtym nigdy świata nie widziała, kronika polska, fiłewska, żntodzka i wszyt-kiej Rusi 1582, Stanisława Żółkiewskiego _Począiek i progres wojny moskiewskiej 1611, Łukasza Górnickiego Dzieje w Koronie Polskiej 1637), prawa (Bartłomieja Groickiego Porządek sądów i spraw miejskich prawa magdeburskiego 1553. Pawła Szczerbica Speculum