20888 skanuj0087 (28)

Epoka piśmienna — doba śrcdniopolska

I -'0 rdzennie polskie, jak i zapożyczone wcześniej przez polszczyznę z języków zachodnich.

Polskie wpływy kulturalne i językowe-utrzymały się na -ftush także w wieku Xl-X, mimo zmienionej sytuacji politycznej pod zaborem rosyjskim (w Galicji austriackim). Toteż kształtujące się podówczas na podstawie żywych gwar ruskich nowożytne języki literackie białoruski L ukraiński wchłonęły wiele staryclrzapóżyc/.eń polskich (choć oczywiście rówmie wiele wyszło wcześniej z użycia), a także zapożyczyły z polskiego wiele nowych wyrazów, uzupełniając w ten sposób zasoby swego słownictwa. I.iczbę zapożyczeń polskich w języku białoruskim szacuje się na ponad tysiąc. Należą tu m.in. wyrazy: abecadło, arkus, aryśt «aresz.t», hacyc, bochan «bochen», brovar, brud, bulka «bułka», dach, drot «drut», drukar «drukarz», harmata «armata»,kafla «kafel», klamka, kirovac «kierować», kobeta «kobieta», komora, kraina «kram», kul ja «ku-la», kurtka, latvyj «łatwy», majstar «majster», młyn «młyn», nech-luja «niechluj», nespor «nieszpory (staropolskie nieszpór)», nyrka «nerka (dawniej nyrka)», obcuhi «obeęgi», pachołok «pachołek». pokuta, povroz «powróz», pracesija «procesja». prasciradla «przc-ścieradło», prismak «przysmak». rada, skarha «skarga», sklep, sknara «sknera», skura «skóra», skvarka, sprytnyj «sprvtny», Stalmach «stelmach», Zabija «szabla», sąfa, śata, skarpetka «skarpet-ka», sklo «szkło», kijach ta «szlachta», śuja, tarta, trrac, tuzin, vaha «w'aga», vapna «wapno», varta, vocat «ocel», żart, źvavyj «żwawy» itp. Jak widać, zapożyczenia polskie dotyczą różnych dziedzin życia. Niektóre z nich mają już dziś charakter wyrazów przestarzałych lub regionalnych.

Także w języku ukraińskim liczba zapożyczeń polskich znacznie przekracza tysiąc. Należą do nich m.in. wyrazy advokat, atakuvaty «atakow-ać», avtor «autor», bacy ty «baczyć. patrzeć», bukaljar «bakałarz», barky «barki», barva, barolna «bawełna», beStaty «besztać», błjacha «blacha». buda, butylka «bulelka», byskup «bis-kup», cehelnja «cegielnia», cera, chałupa «chałupa», choruźyj lub chorunzyj «chorąży», choryj «chory», cikaryj «ciekawy», cnota, cukor «cukier», dach, dekret, dragun «dragon», dratva, drit «drut», dyśei «dyszel», farba, fartuch, fortecja «forleea», gazeta, hanok «ganek», herbata, husar «husarz», hymnazyju «gimnazjum», jar-marok «jarmark». kalamar «kałamarz», kapral, kara, kark, kelech

«kielich», keruvaty «kierować», kimnata «komnata», klonycja «kło- 171 nica», kljuska «kluska», kobita «kobieta», kram. krevnyj «kre\vny», ksjondz «ksiądz», kuchnja «kuchnia», lan «lan», medyk, m/'c'«moc». morh «inórg», mora, mruk, muslra, obicjaty «obiecać», obyva(el, okoryta «oko\vita, \vódka», otrymaty «otrzymać», pakunok «paku-nek», panćocha «pończocha», panskyj «pański», panyć «panicz», pereśkoda «przeszkoda», pobożnyj «pobożny», po ludne ryj «połud-niowy», povit «po\viat», rachumty «rachować», rada, rekrut, rycar «rycerz», skarb, sklep, skrynka «skrzynka», sljusar «ślusarz», sojm «sejm», student, sąfa, śljachta «szlachta», taljar «ialar», tanec «taniec», teraz, trunok «trunek», trybunał «trybunał», rarstat «war-sz.tat», relebnyj «wielebny», rybytnyj «wybilny», fornir «żołnierz» itd. 1 tu niektóre wyrazy mają już dziś charakter historyzmów bądź regionalizmów.

W dobie średniopolskiej polskie wpływy kulturalne i językowe objęły również Moskwę i język rosyjski. Wpływ polszczyzny zaczął sie tu z końcem XVI wieku, w czasie wojen polsko-raoskiewskich za Batorego. Język rosyjski przejął wówczas z polskiego wiele terminów wojskowych. Wpływ polszczyzny, jako skutek oddziaływania polskiej kultury, nasilił się w wieku XVII i w' jego drugiej połowie osiągnął swoje apogeum. Polszczyzna stała się w Moskwie, w sferach dworskich i w kręgach bogatego bojarstwa*. językiem modnym. W XVIII wieku zastąpiła ją w tej funkcji francuszczyzna: wpływy polskie zaczęły wygasać. Mimo to jeszcze za Piotra Wielkiego weszło do języka rosyjskiego sporo zapożyczeń polskich z zakresu administracji, nauki, sztuki itp. Wśród nich jest bardzo mało wyrazów' rdzennic polskich (w XVI-XVI1 wieku było ich więcej, lecz wyszły z użycia): przeważają wyrazy etymologicznie łacińskie, niemieckie, włoskie, francuskie itd., co wskazuje na rolę polszczyzny jako pośrednika między kulturą zachodnioeuropejską a Rosją. Oto garść przykładów zapożyczeń z polskiego w języku rosyjskim: akt, apteka, arestomt «aresztować», burmistr «burmistrz», butylka «butelka», chorunźij «chorąży», febra, getrnan «hetman», jarmarka «jarmark», kapitan, kapral, kareta, komissija «komisja», konfiskoraf «konfiskować», muśket «muszkiet», muzyka lub muzika, pancyr «pancerz», pedestal «piedestał», raport, rota, rycar «rycerz», śanec «szaniec». sapka «czapka», Zkatulja «szkaluła», tjurma «turma, wieża. więzienie» itd.