SNB13642

28 Osoby niepełnosprawne h* Polsce h^- latach dziewięćdziesiątych

a w porównaniu z 1993 rokiem wzrost o ponad 14% (Sikorska 1998 s. 204). Na podstawie badania warunków życia ludności w Polsce w 1999 roku stwierdzono, że liczba gospodarstw z osobami prawnie i biologicznie niepełnosprawnymi wzrosła do 5 min 400 tys., co oznacza, że prawie co drugie polskie gospodarstwo domowe miało w swoim składzie inwalidów prawnych lub biologicznych, w tym 29,4% inwalidów prawnych, a ponad 10% niepełnosprawnych wyłącznie biologicznych (Izdebska 1999, s. 138).

Tabela 1. Liczba emerytów i rencistów w latach 1990-1999 (w tys.)

Wyszczególnienie	1990	1995	1998	1999
Emerytury i renty z pozarolniczego systemu ubezpieczeń	5598	7036	7466	7524
w tym: — renty z tytułu niezdolności do pracy	2187	2629	2735	2740
Emerytury i renty rolników indywidualnych	1506	2049	1969	1929
w tym: - renty rolnicze	455	791	830	831

Źródło'. Obliczono na podstawie danych GUS: Mały rocznik statystyczny (1999), s. 159.

Istotną zmianą systemową, która bezpośrednio dotyczyła statusu prawnego osób niepełnosprawnych i poprzez nowy system przydzielania świadczeń rentowych miała wpływ na sytuację materialną tych osób i ich rodzin była Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Na mocy tej Ustawy wprowadzony został w Polsce od 1 września 1997 roku nowy system orzekania o stopniu niepełnosprawności³. Został on podzielony, jak wcześniej zaznaczyliśmy, na dwa podsystemy:

1)    orzekanie dla celów ubezpieczeniowych (rentowych), czym zajmuje się lekarz orzecznik wydając orzeczenie o zakresie niezdolności do pracy, a mianowicie o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy;

2)    orzekanie dla celów pozaubezpieczeniowych (pozarentowych), czym zajmują się wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności (znacznym, umiarkowanym i lekkim).

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 1997 r., Nr 123, poz. 776 z późniejszymi zmianami).

Funkcjonowanie nowego systemu orzecznictwa już w 1999 roku doprowadziło do zmniejszenia w ogólnej liczbie niepełnosprawnych odsetka uprawnionych do pieniężnych świadczeń rentowych, a zwiększyło udział osób z orzeczoną niepełnosprawnością i uprawnieniem do świadczeń po-zarentowych oraz odsetek osób nie posiadających w ogóle orzeczenia lekarskiego o swej niepełnosprawności (niepełnosprawni wyłącznie biologiczni, z samodefinicji). Nowy system ogranicza zatem - oceniany jako zbyt łatwy - dostęp do renty z tytułu niezdolności do pracy. Tendencję tę potwierdzają dane ZUS na temat nowo przyznawanych rent. Z przeprowadzonych porównań wynika, że w ogólnej liczbie przyznanych świadczeń emerytalnych i rentowych udział rent z tytułu niezdolności do pracy wynosił w 1990 roku niecałe 38%, w 1994 roku wzrósł do 52%, a już w 1998 roku zmniejszył się do 46%. Niezależnie od relatywnego zmniejszania się w ostatnich latach liczby nowo przyznanych rent inwalidzkich zjawisko niepełnosprawności w wymiarze bezwzględnym, przypomnijmy, sukcesywnie narastało w ostatniej dekadzie.

* * *

Z coraz większej społecznej rangi tego problemu wynika pilna potrzeba poszukiwania przez politykę społeczną nowych rozwiązań, nakierowanych na kompleksowe potrzeby osób niepełnosprawnych. Zgodnie z oczekiwaniami społecznymi nakłada to na państwo zwiększone zadania, zwłaszcza w zakresie usprawnienia funkcjonowania reformowanej ochrony zdrowia oraz rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia. System instytucji państwowych wydaje się w tym zakresie narzędziem szczególnie skutecznym. W ramach reformy administracyjnej ważna rola przypada również państwu w intensyfikacji działań skierowanych na tworzenie i inspirowanie zadań dla nowych instytucji samorządu terytorialnego oraz innych organizacji i instytucji pozarządowych. Szczególna rola przypada tu organizacjom samych niepełnosprawnych, posiadających najlepsze możliwości artykulacji problemów swojego środowiska i aktywizowania go. W dalszych częściach naszej książki zaprezentowane zostaną wynikłe z naszego badania diagnozy sytuacji życiowej osób niepełnosprawnych oraz kierunki niezbędnych rozwiązań.