Śliwerski3

■] g8 tom pierwszy Podstawy nauk o wychowaniu

zróżnicowania oraz nie pozostawać zadań ludzkiej praktyki na pastwę tak zwanych przymusów systemowych naszego społeczeństwa ani nie upiększać ich pod wpływem tak zwanych przymusów merytorycznych.

Jeśli jednak społeczne wpływy na działanie pedagogiczne mogą być przekształcone we wpływy prawomocne pedagogicznie tylko wtedy, gdy zasady praktycznej transformacji zostaną uznane za zasady regulatywne we wszystkich obszarach ludzkiego działania, to powstaje pytanie, jak to zrobić. Zadanie, o którym mowa, nie da się odpowiednio ująć za pomocą pojęć odtworzenia pracy, moralności, pedagogiki, polityki, sztuki i religii, ponieważ w efekcie nie chodzi o odtworzenie praktyki ludzkiej w sensie powrotu do wcześniejszej formacji działania ludzkiego, lecz o zaprojektowanie ładu i porządku, którego historycznie nigdy jeszcze nie było, a żadna epoka nie postawiła przed człowiekiem zadania polegającego na jego urzeczywistnieniu. Porządek ludzkiej praktyki, który przybrał teraz formę zadania i do którego należy dążyć, będzie w dalszej części paragrafu opisywany za pomocą pojęcia niehierarchicznej relacji pojedynczych praktyk zróżnicowanego humanizmu. Idea nie-hierarchicznego porządku jest drugą regulatywną zasadą społecznej strony działania pedagogicznego. lako czwarta zasada myślenia i działania pedagogicznego, łączy ona praktykę pedagogiczną z innymi formami zróżnicowanej ludzkiej praktyki.

Jakie problematyczne kwestie i pytania wiążą się z regulatywną zasadą niehierarchicznego porządku całościowej praktyki ludzkiej, można pokazać, odróżniając ten model porządku od dwóch wpływowych globalnych koncepcji, które zostały stworzone w naszej tradycji: od hie-rarchiczno-teleologicznego modelu porządku w antycznej Grecji i hierarchiczno-instrumenta-lnego rozumienia porządku w epoce nowożytnego oświecenia.

Kilka dekad przed upadkiem greckich państw--miast i wcieleniem ich do powstających mocarstw antycznych grecka filozofia stworzyła model porządku całościowej praktyki ludzkiej, który przypisywał pracy poziom najniższy, polityce zaś najwyższy. Tę ostatnią przewyższała jedynie filozoficzna wiedza o przeznaczeniu lub teleolo-gii owego porządku. Teleologiczny porządek wszystkich działań w państwie byl wyrażany jako hierarchia celów, do których zmierzały pojedyncze działania. Owa hierarchia uzyskiwała swój wewnętrzny porządek pozbawiony wszelkiej arbitralności w ten sposób, że niższe czynności koncentrowały się na produkowaniu dóbr, które przez wyższe czynności były wykorzystywane jako środki do realizacji ważniejszych celów. Odwołując się do Platona, ów porządek można opisać na przykładzie hierarchii ważności prac hodowcy koni, siodlarza, jeźdźca, naczelnego wodza, polityka i filozofa. Jednocześnie można przy tym wymienić niebezpieczeństwa, na które narażony jest ów teleologiczny model porządku, gdy idea dobrego hierarchicznego porządku całościowej praktyki będzie naruszana tak, że jedno ze społecznie koniecznych działań, zamiast być realizowane zgodnie z przewidzianym porządkiem, wypadnie z owej hierarchii i będzie korzystać z przywilejów teleologicznie wyższej rangi.

W ramach hierarchicznego porządku pozbawionego wszelkiej arbitralności hodowcy na przykład zajmują się hodowlą szybkich i wytrzymałych koni, a siodlarze produkują dobre siodła, by przekazać zarówno konia, jak i siodło jeźdźcom, ponieważ sami nie wiedzą, co dalej z nimi począć. Jeźdźcy potrafią prowadzić konia w boju, ale nie umieją sami prowadzić wojny i z tego względu oddają się do dyspozycji naczelnego wodza, który umie bronić polis i wywalczyć zwycięstwo nad wrogiem. Kiedy nadchodzi czas pokoju, wódz nie wie jednak, co począć z wywalczonym w ten sposób zwycięstwem, podobnie jak siodlarz nie wiedział, co robić z siodłem, a hodowca z końmi. Dlatego jeśli jest rozważny, przekazuje zwycięstwo w ręce polityka, by ten ustalił odpowiednie warunki pokoju i zatroszczył się o to, by niewolnicy i rzemieślnicy dobrze pracowali, strażnicy odpowiednio strzegli państwa, a wolni obywatele regulowali sprawy publiczne w duchu teleologicznego porządku działań, wyprodukowanych przez nich dóbr i hierarchii celów. Posiadanie wiedzy o tym porządku, badanie go i rozpowszechnianie owej wiedzy stanowi zadanie teorii filozoficznej, której przypada najwyższa ranga nie w rozumieniu najważniejszej instancji władzy, lecz na podsta-