DIGBORZ00000712 djvu

12 Aleksandra Chodźko-Domaniewska

wbicia gwoździa za skuteczny środek przeciwko nieszczęściom, ale nie mówią o tym, czy dokładnie rozumieli znaczenie tego aktu. Opierając się na wewnętrznym prawdopodobieństwie moglibyśmy oczywiście powiedzieć, że ludzie, którzy stworzyli jakiś zwyczaj, musieli go przynajmniej przez jakiś czas rozumieć. Ale sprawa ta nie jest tak prosta, gdyż twórcami świątyni kapitolińskiej byli prze* cięż nie Rzymianie lecz Etruskowie.

Świątynia Jowisza, Junony i Minerwy na Kapitolu była, jak wiadomo, etruska — zarówno przez fakt, że zbudowali ją etruscy panowie Rzymu, jak i pizez etruski charakter jej architektury, jak wreszcie przez to, że była świątynią tej właśnie trójcy bogów czczonych w takim połączeniu przez Etrusków. O tym, że zwyczaj wbijania gwoździa, związany prawem z tą świątynią, był również etruski, świadczy wiadomość, podana przez Gyncjusza, a przytoczona przez Liwiusza²⁴), o takim samym obrzędzie w etruskiej świątyni Norcji w Volsinii. Sądzę, że oba te fakty: etruski charakter świątyni kapitolińskiej i wiadomość, którą dopiero co przytoczyłam, przemawiają bardzo silnie za tym, że i ten zwyczaj, o który nam chodzi, był również etruski²⁵).

Ale wiadomość podana przez Gyncjusza jest nie tylko ważna przez to, że potwierdza nasze przypuszczenie co do etruskiego charakteru obrzędu wbijania gwoździa, daje nam ona coś więcej: wiąże bowiem ten obrzęd z boginią Norcją, o której wiemy, że jest etruskim' bóstwem losu²⁶).

²⁴)    7. 3. 7.

²⁵)    Przyjmują to: Preller-Jordan, o. c. 258; Mueller-Deecke, o. c. I. 307; Wissowa, o. c. 430.

²⁶)    Juvenalis, 10. 74: Idem populus, si Nortia Tusco favisset, si opressa foret secura senectus principis, hac ipsa Seianum diceręt Augustum; (scho-liasta do tego miejsca tak wyjaśnia imię Nortia: Fortunam vult intellegi). Mart. Capella 1. 88.: Alii Sortem asserunt, Nemesimąue nonnulli, Tychenąue ąuam plures aut Nortiam. Te miejsca cytuje Mueller-Deecke (o. c. II. 52.), przyjmując, że Norcja jest bóstwem losu. Tego samego zdania jest Wissowa (o. c. 288), który wspomina również o odkryciu na gruncie dawnego Vol-sinii (Pozzarello p. Bolseną) świątyni, której bogini utożsamiona jest z Norcją i na podstawie znalezionych darów uznana za bóstwo spokrewnione z Fortuną.

Wissowa (o. c. 288) i Roscher (Lexicon s. Nortia) uważając Norcję za bóstwo losu, sądzą jednak, że wbijanie gwoździa w jej świątyni miało charakter „kalendarzowy**; jest to stanowisko niezupełnie konsekwentne, a w każdym razie niezbyt jasne. Ten „kalendarzowy** charakter gwoździa w świątyni Norcji wywołuje niezdecydowanie co do określenia charakteru