img077 (23)

IV. Charakterystyki psychologiczne

1. Rola charakterystyk w pracy wychowawczej i poradnictwie psychologicznym

Systematycznie prowadzone obserwacje zachowania się są podstawą charakterystyk psychologicznych. Opracowanie ich następuje w końcowym etapie procesu poznawania dziecka i stanowi podsumowanie całokształtu zebranych materiałów obserwacyjnych, uzupełnionych informacjami uzyskanymi w- badaniach przeprowadzonych za pomocą innych metod.

Charakterystyki psychologiczne dotyczą struktury osobowości danej jednostki, jej zdolności, zainteresowań, temperamentu, postaw, przekonań, potrzeb. Opracowywane przy realizacji różnych celów wychowawczych charakterystyki dziecka uwzględniają również zasób przyswojonych przez nie wiadomości, stopień opanowania umiejętności i sprawności, zdyscyplinowanie, stosunek do obowiązków szkolnych, podatność na oddziaływanie pedagogiczne. Niektóre charakterystyki zawierają ponadto analizę środowiskowych warunków kształtowania się osobowości, jej zależności od funkcjonowania mechanizmów psychicznych oraz ich funkcji przystosowawczej.

Poprawnie opracowana i oparta na właściwych materiałach rzeczowych charakterystyka umożliwia przewidywania przyszłego zachowania się danej osoby, posiada więc nie tylko wartość diagnostyczną, lecz także prognostyczną. Przewidywanie to opiera się na założeniu pewnej trwałości struktury osobowości przedstawionej w charakterystyce. Prawdopodobieństwo trafnego przewidywania jest tym większe, im częściej czynności odpowiadające strukturze osobowości zostały uprzednio zaobserwowane u charakteryzowanej jednostki, im bardziej pewne formy zachowania utrwaliły się u niej.

Przewidywanie oparte na znajomości zachowania się danej osoby w określonej sytuacji powinno dotyczyć jej przyszłego postępowania w podobnych sytuacjach życiowych. Jeśli na przykład na podstawie systematycznych obserwacji stwierdzimy, że dziecko przejawia dużą aktywność i zainteresowanie tematami lekcji biologii, to można przypuszczać, że podobne właściwości przejawi ono również w przyszłości na lekcjach biologii. Nie można jednak wnioskować, że będzie ono aktywne i zainteresowane również tematami lekcji innych przedmiotów. Należy zaznaczyć, że struktura osobowości wskazuje tylko względną trwałość i na przestrzeni pewnego okresu ulega nieraz zmianom, wskutek czego formułowane prognozy mogą okazać się zawodne.

Charakterystyki sprzyjają lepszej organizacji procesu wychowania, umożliwiając zachowanie ciągłości w pracy wychowawczej. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy dziecko zmienia szkołę lub przechodzi pod opiekę nowego nauczyciela. W wymienionych sytuacjach nowy nauczyciel nie zna danego ucznia i proces poznania go musi rozpoczynać od początku. Równocześnie cała wiedza o dziecku, dotycząca zachowania się. postępów w nauce, warunków' domow^:ych, historii życia, posiadana przez jego dotychczasowych wychowawców nie jest wykorzystywana przy dalszej organizacji procesu wychowania. Dla uniknięcia tego stanu rzeczy, w przypadku zmiany szkoły wychowawca powinien opracować charakterystykę dziecka, która umożliwia zachowanie ciągłości oddziaływania pedagogicznego i pozwala na uniknięcie błędów wynikających z braku znajomości jego osobowości.

Charakterystyki są pomocne przy dokonywaniu naboru do określonego typu szkoły. Prócz egzaminu wstępnego, analizy wyników w nauce, rezultatów badań psychologicznych i lekarskich, charakterystyka dostarcza dodatkowych materiałów ułatwiających komisji egzaminacyjnej podjęcie właściwej decyzji. Istotne znaczenie ma charakterystyka postaw społecznych, zainteresowań, posiadanych umiejętności, które odgrywają ważną rolę w nauce i przyszłej pracy zawodowej, trudno je zaś określić podczas egzaminu, rozmowy lub badania testowego.

Opracowanie charakterystyki jest pomocne przy rozwiązywaniu problemów wychowawczych występujących na terenie szkoły i innych placówek kulturalno-oświatowych. Organizacja pracy kółek zainteresowań, samorządu szkolnego, harcerstwa, prowadzenie zajęć świetlicowych wymaga poznania zainteresowań, upodobań, pragnień, aspiracji dzieci i młodzieży. Oparcie się na charakterystykach, dokonanych pod tym kątem widzenia, może ułatwić organizację wymienionych form zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz umożliwić skuteczne dostosowanie ich do indywidualnych właściwości członków danego zespołu.

Charakterystyki są przydatne w poradnictwie psychologicznym dla dzieci i młodzieży. Charakterystyka dziecka podejrzanego o niedorozwój umysłowy, uzupełniona szczegółowymi badaniami jego sprawności umysłowej, umożliwia podjęcie decyzji dotyczącej umieszczenia go we

153