IMG01

224 TRZY WYMIARY UCZENIA SIĘ

sferach większe kompetencje aniżeli dorośli. Przykładem może być obszar technologii informacyjnych. Nauczyciele i rodzice nierzadko odkrywają, że dzieci wiedzą więcej na ten temat aniżeli oni sami.

Szczególnie doniosłą sferą uczenia się w okresie dzieciństwa jest socjalizacja w zakresie płci społecznej (gender). Liczne teorie starają się przedstawić rozwój, jaki pojawia się w następstwie interakcji między czynnikami biologicznymi i społecznymi. Postaram się teraz krótko zarysować główne tezy koncepcji jaką na ten temat sformułowała Nancy Chodorow, amerykańska socjolog o orientacji psychoanalitycznej. Później koncepcję tę rozwijały Harriet Bjerrum Nielsen z Danii i Monica Rudberg ze Szwecji, porównując wyniki własnych badań z rezultatami badań empirycznych przeprowadzonych w USA w latach 60., którymi kierowała Margaret Mah-ler (Mahler i in. 1975; Nielsen, Rudberg 1989,1994).

Podstawą tej koncepcji jest teza, iż proces oddzielania i indywidu-acji rozgrywa się pomiędzy dzieckiem i jego matką lub inną kobietą. Oznacza to, że tożsamość męska jest budowana u chłopców w oparciu o doświadczane różnice, a u dziewcząt - na podstawie doświadczanego podobieństwa. Doświadczane oddzielenie od matki jest uzasadniane zarówno różnicą płci, jak i wzorami płci społecznej - bycie dużym chłopcem oznacza konieczność bycia autonomicznym. Relacje matki z córką są oparte na podobieństwie, co czyni oddzielenie procesem bardziej skomplikowanym i ambiwalentnym.

Później, gdy chłopiec odkryje różnice w zakresie płci społecznej, stara się ponownie zbliżyć do matki, aby doświadczyć pewnej formy intymności w kontaktach z płcią przeciwną. Dziewczęta wcześniej wykazują orientację na relacje poufności i intymności. Odkrywając różnice płci w relacjach z ojcem, poszukują drogi do osiągnięcia autonomii poprzez intymne związki oparte na różnicy.

Ta fundamentalna różnica ma ogromny wpływ na dziecko i całe dzieciństwo. Obie płcie praktykują właściwe sobie role społeczne. Dzieje się to wśród towarzyszy zabaw w grupach wydzielonych wedle kryterium płci. Chłopcy demonstrują przekonanie, że droga do intymności wiedzie poprzez autonomię. Dziewczęta, zaabsorbowane nawiązywaniem i kultywowaniem przyjaźni, wierzą, że droga do autonomii prowadzi poprzez związki intymne.

W ten sposób obie płcie wybierają odmienne ścieżki rozwoju w okresie dzieciństwa. Społeczeństwo późnej nowoczesności wyostrza niektóre z tych czynników dla obydwu płci, a jednocześnie zaciera różnice między nimi, co sprawia, że wpływy emocjonalne i epistemiczne mają charakter indywidualny.

Patrząc na te procesy z perspektywy uczenia się, trzeba pamiętać, że dzieciństwo jako faza życia kształtuje się pod wpływem procesów przejmowania i integrowania całego kompleksu materialnych, społecznych i kulturowych elementów środowiska społecznego. Dziecko jest zobligowane do uczenia się tego, co powinno być przez nie przyswojone, i do adekwatnego funkcjonowania w środowisku. W procesie tym musi ono wierzyć ludziom dorosłym i polegać na ich wsparciu.

Dzieciństwo jest okresem, który odznacza się łagodnym, stopniowym i asymilacyjnym uczeniem się. Dzieje się tak nawet wówczas, gdy procesy te są złożone i niepozbawione wewnętrznych sprzeczności Dobrze ilustrują to procesy rozwoju motorycznego i lingwistycznego. Te ostatnie polegają na przyswajaniu symboli i posługiwaniu się nimi (pisanie, czytanie, matematyka) oraz wiedzy o otaczającym świecie, a także regułami, strukturami i znaczeniami, które go konstytuują.

Nie jest rzeczą dziwną, że Piaget, który badał niektóre z nich, uznał procesy asymilacji za centralne dla uczenia się w okresie dzieciństwa (zob. rozdział 4.) i rozwoju sfery poznawczej. Procesy asymilacji są w rzeczywistości niezwykle rozległe. Szkoła bierze to pod uwagę, co wyjaśnia, dlaczego nauka szkolna jest zorganizowana w taki a nie inny sposób.

W powiązaniu z procesami asymilacji pozostaje pewna liczba zachowań akomodacyjnych. Mają one charakter korekcyjny. Piaget przywiązywał do nich wagę, ponieważ w przypadku wystąpienia zakłóceń w procesie poznawczym służą one jego normalizacji.

Waga procesów akomodacyjnych w uczeniu się w okresie dzieciństwa dotyczy zwłaszcza rozwoju tożsamości jednostki, w tym rozwoju płci społecznej (koresponduje to z koncepcją Piageta mówiącą o decydującej roli akomodacji w procesach indywiduacji - zob. rozdział 2.). Czynniki te zostały szerzej opisane w następnym podrozdziale, poświęconym okresowi młodości.