PROCES PŁOWIENIA (przemywania)- polega na przemieszczaniu w głąb profilu glebowego wymytych z wyżej leżących poziomów cząstek koloidalnych będących w stanie rozproszenia bez uprzedniego ich rozkładu. Płowienie odbywa się przy kwaśnym odczynie gleby , prowadzi do powstania poziomu wymywania Eet (poziomu płowego) i poziomu iluwialnego ilastego Bt, które pozwalają zaliczyć glebę do typu gleb płowych.
PROCES BIELICOWANIA-polega na rozkładzie glinokrzemianów i koloidów glebowych, na wymywaniu w głąb profilu gleby składników najpierw zasadowych, a następnie na uruchomianiu kwasów próchnicowych oraz zw. żelaza i glinu, przy równoczesnej częściowej redukcji zw. żelaza. Proces bielicowania przebiega przy kwaśnym odczynie gleby i prowadzi do powstania poziom eluwialnego(wymywania)- E(jasny kolor) oraz poziomu iluwialnego- B
(brunatnordzawy kolor) i do powstania gleb typu bielicowego.
PROCES OGLEJENIA- polega na redukcji mineralnych części utworu glebowego w warunkach dużej wilgotności w obecności subst. organicznej. Zw. żelaza(III) o barwie brunatnordzawej lub żółtordzawej przechodzą w zw. żelaza(II) o barwie niebieskiej wskutek czego stają się ruchliwe i są wymywane w głąb profilu glebowego przez wodę a poziomy lub warstwy zasobne w związki żelaza przyjmują barwę zielonkawą, niebieskawą, lub popielatą.
Wyróżnia się dwa typy oglejenia: oglejenie oddolne- postępuje od dołu w wyniku działania wysokich wód gruntowych, poziom glejowy jest wtedy oznaczany symbolem G gleba zaliczana do podtypu gleb gruntowo-glejowych. Oglejenie odgórne- wytworzone pod wpływem wód opadowych, poziom lub warstwa glejowa jest oznaczona symbolem g, a gleba glejowa zaliczana jest do podtypu gleb opadowoglejowych.
PROCES BRUNATNIENIA- polega na stopniowym rozkładzie glinokrzemianów i uwalnianiu się zw. żelaza i glinu które nadają glebie barwę brunatną. W procesie tym nie zachodzi przemieszczanie żelaza i glinu w głąb gleby ponieważ tworzą się trwałe kompleksy próchniczno-ilasto-żelaziste w profilu gleby. Proces ten prowadzi do powstania poziomu brunatnienia Bbr, charakterystycznego dla gleb typu brunatnego.
PROCES BAGIENNY- polega na gromadzeniu się i humifikacji szczątków roślinnych w warunkach nadmiernego uwilgotnienia i braku tlenu. W wyniku procesu mogą powstawać utwory całkowicie zhumifikowane(muły) lub częściowo zhumifikowane(torfy). Gleby powstające pod wpływem procesu bagiennego zalicza się do mułowo-bagiennych lub torfowo-bagiennych.
PROCES MURSZENIA- zachodzi w warunkach tlenowych w odwodnionych warstwach gleb organicznych (torfowych, mułowych, gytiowych). Polega na zachodzeniu zmian fizycznych i fizykochemicznych w substancji organicznej, w jej koloidalnej części. W wyniku procesu murszenia masa torfu kurczy się, pęka dzieląc się na bryły. Dalej bryły dzielą się na mniejsze agregaty niekiedy na ziarna.W wyniku procesu murszenia w profilu gleby organicznej wykształca się poziom murszowy. W zależności od stopnia zaawansowania procesu murszenia wyróżnia się gleby słabo, średnio, lub silnie zmurszałe.
SYSTEMATYKA GLEB POLSKI:
DZIAŁ I Gleby litogeniczne RZĄD:A: Gleby mineralne bezwęglanowe słabo wykształcone TYP: Gleby inicjalne skaliste(podtyp: erozyjne, poligonalne)TYP: Gleby inicjalne luźne(erozyjne, eoliczne)
TYP: Gleby inicjalne ilaste(erozyjne, deluwialne)TYP: Gleby bezwęglanowe słabo wykształcone ze skał masywnych(właściwe, brunatne, bielicowane)TYP: Gleby słabo wykształcone ze skał luźnych(właściwe) RZAD B: Gleby wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju TYP: Rędziny (inicjalne, właściwe, czarnoziemne, brunatne, próchniczne gorskie, butwinowe górskie) TYP: Pararędziny (inicjalne, właściwe, brunatne)
DZIAŁ II: Gleby autogeniczne RZĄD A: Gleby czarnoziemne TYP: Czarnoziemy (niezdegradowane, zdegradowane) RZĄD B: Gleby brunatnoziemne TYP: Gleby brunatne właściwe (typowe, szarobrunatne, oglejone, wyługowane) TYP: Gleby brunatne kwaśne (typowe, bielicowane, oglejone)
TYP: Gleby płowe(pdt: typowe, zbrunatniałe, bielicowane, opadowo-glejowe, gruntowo-glejowe, z poziomem argic, zaciekowe) RZĄD C: Gleby bielicoziemne, TYP: Gleby rdzawe(właściwe, brunatno-rdzawe, bielicowo-rdzawe) TYP: Gleby bielicowe (właściwe)
TYP: Bielice
DZIAŁ III: Gleby semihydrogeniczne RZĄD A: Gleby glejobielicoziemne, TYP: Gleby glejobielicowe(właściwe, murszaste, torfiaste) TYP: Glejobielice(właściwe)
RZĄD B: Czarne ziemie, TYP: Czarne ziemie(glejowe, właściwe, zbrunatniałe, wyługowane, zdegradowane(szare), murszaste, RZĄD C: Gleby zabagniane, TYP: Gleby opadowo-glejowe(właściwe, stagnoglejowe), TYP: Gleby gruntowo-glejowe(właściwe, torfiasto- glejowe, torfowo-glejowe, mułowo-glejowe)
DZIAŁ IV: Gleby hydrogeniczne, RZĄD A: Gleby bagienne, TYP: Gleby mułowe(właściwe, torfowo-mułowe, gytiowe), TYP: Gleby torfowe (torfowisk niskich, torfowisk przejściowych, torfowisk wysokich) RZĄD B: Gleby pobagienne, TYP: Gleby murszowe (torfowo- murszowe, mułowo-murszowe, gytiowo-murszowe, namurszowe) TYP: Gleby murszowate (mineralno-murszowe, murszowate właściwe, murszaste)
DZIAŁ V: Gleby napływowe RZAD A: Gleby aluwialne TYP: Mady rzeczne(właściwe, próchniczne, brunatne) TYP: Mady morskie RZĄD B: Gleby deluwialne TYP: Gleby deluwialne(właściwe, próchniczne, brunatne)
DZIAŁ VI: Gleby słone RZĄD A: Słono-sodowe TYP: Sołonczaki(powierzchniowe, wewnętrzne) TYP: Gleby sołńczakowate, TYP: Sołońce(typowe, sołończakowate)
DZIAŁ VII: Gleby antropogeniczne RZĄD A: Gleby kulturoziemne TYP: Hortisole, TYP: Rigosole RZĄD B: Gleby industrio- i urbanoziemne TYP: Gleby antropogeniczne o niewykształconym profilu TYP: Gleby antropogeniczne próchniczne, TYP: Pararędziny antropogeniczne, TYP: Gleby słone antropogeniczne.
Typy próchnic
Mull-występuje w siedliskach eutroficznych z aktywnym rozkładem substancji organicznej, nie powstaje poziom organiczny (próchnica nakładowa) a jedynie dobrze rozwinięty poziom próchniczny.
Moder- dwa podpoziomy- surowinowy O (mało zmieniony), opad roślinny, powiązany strzepkami grzybni z mineralna częścią gleby i detrusowy Ofh (cześciowo zhumifikowane) częsci roślinne i rozpoznawalnestruktury tkankowe.
Mor- powstaje w siedliskach oligotroficznych, przy małej intensywności rozkładu materii organicznej powstaje rozwinięty poziom org. na pow gleby, składa się z podpoziomów: surowiczego O, butwinowego Of, iepihumusowego Oh.
Charakterystyka gleb
Dział I Gleby litogeniczne
Dział ten obejmuje gleby o budowie i właściwościach uzależnionych głównie od właściwości skał macierzystych. Do tego działu należą gleby wytworzone ze skał kwarcowo- krzemianowych, bezwęglanowych jak również gleby wytworzone zlitych skał wapiennych.
Charakteryzują się zasadnicza budowa profilu A-C, mogą jednak w pewnych przypadkach posiadać słabo wykształcony poziom brunatnienia lub bielicowania stanowiąc razem z występującymi w nich okruchami skalnymi przejście do poziomu skały macierzystej.
W dziale tym wyróżnia się dwa rzedy:
Rząd A gleby mineralne bezweglanowe słabo wykształcone.
Rząd ten obejmuje gleby w początkowej fazie rozwoju, o zasadniczej budowie profilu (A)*C-C oraz gleby słabo wykształcone o budowie profilu A-C, bez wyrażnych poziomów diagnostycznych. Rozdrobnienie materiału glebowego następuje w wyniku wietrzenia fizycznego skał. Cześci mineralne sa słabo powiazane z materia org.
Rząd B gleby wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju.
Obejmuje gleby wytworzone ze skał węglanowych lubsiarczanowych oraz ze skał klasycznych zasobnych w weglan wapnia. Właściwości biologiczne i fizykochemiczne są uwarunkowane zasobnością skały macierzystej w Ca oraz Mg.
Dział II Gleby autogeniczne
W dziale tym wyróżnia się 3 rzędy:
Rzad A gleby czarnoziemne
Czarnoziemy w Polsce są glebami reliktowymi wytworzonmi z lessów, w których głębokość poziomu próchnicznego wynosi nie mniej niż 40 cm.W profilu, aszczególnie w poziomie A nie obserwuje się istotnego wpływu stosunków wodnych na ewolucję gleby
Czarnoziemy są glebami zasobnymi w związki próchnicznege, głownie ze względu na miąższość poziomu próchnicznego. Zawartość próchnicy oscyluje około 3%, chodz nawielu obszarach spada do około 2%.Jest to próchnica o przewadze lub równowadze kwasów huminowych w stosunku do fulwowych, znacznym udziale humin i ulmin. Wysycenie zasadami jest duże, w czarnoziemach nie zdegradowanych ponad 65%. W zdegradowanych może się różnicować w profilu; w poziomach wierzchnich wynosi 50-65%, bardzo rzadko mniej niż 50%.
Rzad B gleby brunatnoziemne
Występują w klimacie umiarkowanym oceanicznym lub kontynentalnym, głównie pod lasami liściastymi i mieszanymi. Powstały z utworów róznego pochodzenia geologicznego i uziarnienia zasobnego w glinokszemiany. Charakteryzuja się intensywnym wietrzeniem fizycznym i biochemiczemicznym.
Glegy brunatnoziemne z próchnicą typu mull-moder sa najczęściejbiologicznie czynne. Odczyn tych gleb oraz stopień ichwysycenia zasadamiwaha się w szerokich granicach. Na obszarze Polski gleby te powstały z glin morenowych, utworów pyłowych, piasków gliniastych całkowitych, a również z piaskowców , granitów i gnejsów.
Rząd C gleb bielicoziemne
Skałami macierzystymi sa przepuszczalne i ubogie w składniki pokarmowe utwory piaszczyste oraz zwietrzeliny granitów, gnejsów i bezwęglanowych piaskowców. Głównym minerałem w tych skałach jest zawsze kwarc, a udział skaleni i innych krzemianów nie przekracza 20%. Szczególnie mało jest minerałów ilastych, co jest jedna z cech odróżniajacych je od gleb brunatnoziemnych. Charakteryzują się silnym zakwaszeniem, niską pojemnościa sorpcyjną i bardzo małą zdolnoscią buforowa. Naturalna roślinnością porastająca i współtworzacą są bory, bory mieszane lub lasy mieszane.
Dział III gleby semichydrogeniczne
Grupuje gleby w których bezpośredni wpływ wód gruntowych lub silne oglejenie opadowe obejmuje dolne i cześciowo środkowe części profilu. W poziomach pow natomiast dominuje gospodarka wodna opadowa, która może być w pewnym stopniu modyfikowana znaczną wilgotnością głębszych częsci profilu.
Obejmuje nastepujące rzędy:
Rząd A gleby glejowo- bielicowe
Obejmuje te spośród gleb semichydro których cechy morfologiczne i właściwości chemiczne są w górnej części profilu rezultatem procesu bielicowania, aw czescidolnej- silnego oglejenia gruntowego.
Rząd B czarne ziemie
Powstają w wyniku akumulacji materii org w warunkach dużej wilgotności z mineralnych utworów glebowych, zasobnychw weglan wapna i części ilaste. Zaw materii org wynosi 2-6%. Jest to próchnica nasycona zasadami, o wąskim stosunku C-N najczęsciej ^-9. Miąższość poziomu próchnicznego wynosi 30-50cm. Zaw weglanu wapnia bardzo zróżnicowana(0-15%), w skrajnych przypadkach do 20%. Odczyn jest obojętny lub alkaliczny. Większość występuje na utworach mineralnych o uziarnieniu glin, utworów pyłów i iłów.
Rząd C gleby zabagnione
Właściwościgleb tego rzędu kształtują się w warunkach dużej wilgotnosci, spow bądź wys poziomem wody gruntowej, bądź działaniem wód pow, pochodzących z zalewu lub z opadów. Wpływa to napowstanie w glebie trwałych lub okresowych waró-unków beztlenowych, wywołując występowanie procesów glejowych. Roślinność występująca na glebach zabagnionych sprzyja tworzeniusię zazwyczaj dość silnie rozwiniętego poziomu próchnicznego.
PROCES PŁOWIENIA (przemywania)- polega na przemieszczaniu w głąb profilu glebowego wymytych z wyżej leżących poziomów cząstek koloidalnych będących w stanie rozproszenia bez uprzedniego ich rozkładu. Płowienie odbywa się przy kwaśnym odczynie gleby , prowadzi do powstania poziomu wymywania Eet (poziomu płowego) i poziomu iluwialnego ilastego Bt, które pozwalają zaliczyć glebę do typu gleb płowych.
PROCES BIELICOWANIA-polega na rozkładzie glinokrzemianów i koloidów glebowych, na wymywaniu w głąb profilu gleby składników najpierw zasadowych, a następnie na uruchomianiu kwasów próchnicowych oraz zw. żelaza i glinu, przy równoczesnej częściowej redukcji zw. żelaza. Proces bielicowania przebiega przy kwaśnym odczynie gleby i prowadzi do powstania poziom eluwialnego(wymywania)- E(jasny kolor) oraz poziomu iluwialnego- B
(brunatnordzawy kolor) i do powstania gleb typu bielicowego.
PROCES OGLEJENIA- polega na redukcji mineralnych części utworu glebowego w warunkach dużej wilgotności w obecności subst. organicznej. Zw. żelaza(III) o barwie brunatnordzawej lub żółtordzawej przechodzą w zw. żelaza(II) o barwie niebieskiej wskutek czego stają się ruchliwe i są wymywane w głąb profilu glebowego przez wodę a poziomy lub warstwy zasobne w związki żelaza przyjmują barwę zielonkawą, niebieskawą, lub popielatą.
Wyróżnia się dwa typy oglejenia: oglejenie oddolne- postępuje od dołu w wyniku działania wysokich wód gruntowych, poziom glejowy jest wtedy oznaczany symbolem G gleba zaliczana do podtypu gleb gruntowo-glejowych. Oglejenie odgórne- wytworzone pod wpływem wód opadowych, poziom lub warstwa glejowa jest oznaczona symbolem g, a gleba glejowa zaliczana jest do podtypu gleb opadowoglejowych.
PROCES BRUNATNIENIA- polega na stopniowym rozkładzie glinokrzemianów i uwalnianiu się zw. żelaza i glinu które nadają glebie barwę brunatną. W procesie tym nie zachodzi przemieszczanie żelaza i glinu w głąb gleby ponieważ tworzą się trwałe kompleksy próchniczno-ilasto-żelaziste w profilu gleby. Proces ten prowadzi do powstania poziomu brunatnienia Bbr, charakterystycznego dla gleb typu brunatnego.
PROCES BAGIENNY- polega na gromadzeniu się i humifikacji szczątków roślinnych w warunkach nadmiernego uwilgotnienia i braku tlenu. W wyniku procesu mogą powstawać utwory całkowicie zhumifikowane(muły) lub częściowo zhumifikowane(torfy). Gleby powstające pod wpływem procesu bagiennego zalicza się do mułowo-bagiennych lub torfowo-bagiennych.
PROCES MURSZENIA- zachodzi w warunkach tlenowych w odwodnionych warstwach gleb organicznych (torfowych, mułowych, gytiowych). Polega na zachodzeniu zmian fizycznych i fizykochemicznych w substancji organicznej, w jej koloidalnej części. W wyniku procesu murszenia masa torfu kurczy się, pęka dzieląc się na bryły. Dalej bryły dzielą się na mniejsze agregaty niekiedy na ziarna.W wyniku procesu murszenia w profilu gleby organicznej wykształca się poziom murszowy. W zależności od stopnia zaawansowania procesu murszenia wyróżnia się gleby słabo, średnio, lub silnie zmurszałe.
TYP:RĘDZINY- mają zasadniczą budowę profilu ACca-Cca-R. Skałę macierzystą stanowią zwietrzeliny skał węglanowych oraz skał siarczanowych. Odznaczają się odczynem alkalicznym dużym (ponad 65%) lub pełnym wysyceniem kompleksu sorpcyjnego zasadami.
W wierzchnich poziomach genetycznych tworzą się kompleksy próchniczno-ilaste wysycone wapniem wpływające na stabilność tych gleb, a również na ich strukturę.W poziomach próchnicznych zasobnych w węglany aktywne stosunek kwasów huminowych do kwasów fulwowych jest wąski. Barwa poziomów próchnicznych rędzin waha się od barwy szarobiałej do czarnej.
TYP: GLEBY BRUNATNE WŁAŚCIWE- powstają z różnych utworów bogatych w zasady. Charakteryzują się wymyciem węglanów do głębokości niwiększej niż 60-80 cm oraz brakiem przemieszczania lub słabym przemieszczaniem frakcji ilastej, wolnego żelaza i glinu.
Są to gleby eutroficzne i mezotroficzne. Zasadnicza budowa profilu leśnych gleb brunatnych jest następująca: O-A-Bbr-Cca, gleb uprawnych Ap-Bbr-Cca. Poziom próchniczny ma miąższość od 15 do 30 cm.Charakterystycznym typem próchnicy tych gleb jest mull, rzadziej mull-moder.
TYP:RDZAWE- profil ma budowę O-ABv-Bv-C. Najczęstszym typem jest moder, niekiedy z przejściami do mor. Poziom ABv ma miąższość 20 cm, jest rdzawo-szary, ma strukture rozdzielnoziarnistą lub słabo zaznaczoną i nietrwałą strukturę agregatową. Przechdzi zazwyczaj dość łagodnie rdzawy poziom Bv. Skałami macierzystymi mogą być piaski zwałowe, piaski sandrowe oraz inne utwory piaszczyste słabo przesortowane i mało przemyte. Często wykazują one znaczne domieszki frakcji szkieletowych i stosunkowo duży udział glinokrzemianów stanowiących istotną rezerwę składników odżywczych. Odczyn jest kwaśny pH = 3,5-5. Gleby rdzawe tworzą się w wyniku procesu rdzawienia. Wyróżniającą cechą tego procesu jest powstawanie w utworach piaskowych niruchliwych kompleksów próchnicy z półtoratlenkami. Kompleksy te wraz z pewną ilością wolnych tlenków Fe i Al, niezwiązanych z próchnicą tworzą rdzawe otoczki na ziarnach mineralnych.
TYP: GLEBY BIELICOWE- mają profil O-A-Ees-Bhfe-C, w uprawnych Ap-Bhfe-C lub Ap-Ees-Bhfe-C. Charakteryzują się próchnicą mor lub moder-mor z poziomem O o miąższości do kilkunastu cm i wyraźnie wykształconym poziomem A. Charakteryzują się silnym zakwaszeniem pH 3-4,5. Gleby te mają niską przydatność rolniczą.
TYP: TORFOWE- powstają na terenach stale podmokłych jako torfowo-bagienne i na terenach odwodnionych z przerwanym procesem bagiennym jako torfowo-murszowe: łąkowe, leśne, lub w uprawie rolniczej.
TYP:MURSZOWE- powstałe z gleb bagiennych w profilu występuje warstwa co najmniej 30cm miąższości zawierająca powyzej 20% materii org. Cecha charakterystyczną jest rozwój procesu zmienającego strukturę organicznej masy glebowej w kierunku ziarnistej lub gruzełkowatej, typowej dla murszu.Wyróżnia się gleby słabo zmurszałe, średnio zmurszałe, silnie zmurszałe. Miąższość warstwy organicznej wynosi: gleby płytkie 30-80 gleby średnio głębokie 80-130 i gleby głębokie ponad 130cm.