Główne elementy składowe układu nerwowego i ich podstawowe funkcje

Układ nerwowy zbudowany jest z zespołu komórek nerwowych, tkanek i narządów, które stanowią podłoże procesów psychicznych, regulujących stosunki organizmu z otaczającym światem poprzez:

*Odbieranie bodźców pochodzących ze świata zewnętrznego i samego organizmu

*Przewodzenie tych bodźców w postaci impulsów nerwowych

*Przetwarzanie impulsów

*Przesyłanie pobudzeń nerwowych do narządów całego ciała(efektorów)

Układ nerwowy dzieli się na dwie części:

I. ośrodkowy układ nerwowy,w którego skład wchodzi:

a)rdzeń kręgowy znajdujący się w kanale kręgowym i chroniony przez kości zwane kręgi tworzące kręgosłup, pośredniczy w przekazywaniu pobudzeń czuciowych do mózgu oraz bodźców z mózgu do nerwów obwodowych; w ciele człowieka występuje odruch rdzeniowy,w którym pomijany jest mózg a przebieg impulsu nerwowego wygląda następująco:

komórki zmysłowe ^{włókna czuciowe} rdzeń kręgowy ^{nerwy ruchowe} efektor

dzięki temu organizm może szybko reagować.

b)mózgowie(mózg) skład się z 4 komór wypełnionych płynem mózgowo-rdzeniowym. Główne obszary mózgowia to(zaczynając od przodu czaszki):

kresomózgowie zbudowane jest z dwóch półkul połączonych spoidłem wielkim lub ciałem modzelowatym; pokryte jest silnie pofałdowaną warstwą komórek szarych tworzących korę mózgową, która zbudowana jest z ciał komórek nerwowych o krótkich wypustkach, a aksony tych komórek pokryte mieliną tworzą istotę białą, zaś skupiska szarych komórek nerwowych tworzą jądra podkorowe; kora mózgowa jest ośrodkiem regulującym i kierującym czynnościami całego organizmu(myślenie, widzenie, słyszenie,czucie zapachów,kierowanie odruchami, nad którymi człowiek panuje); kora składa się z części ruchowo-czuciowej i kojarzeniowej(asocjacyjnej) zapamiętanie zdarzenia dotyczącego kilku obszarów zmysłowych; dzięki zagłębieniom na powierzchni kory mózgowej zwanym bruzdami, uwypukleniami czy zakrętami możemy wyodrębnić jej płaty:

potyliczny odpowiedzialny za przekształcanie i przetwarzanie informacji wzrokowych

skroniowy analizujący bodźce słuchowe oraz prowadzący do rozumienia mowy; z tym płatem związane są także pewne elementy pamięci ciemieniowy zarządzający funkcjami związanymi z ruchem ciała, orientacją, kalkulacjami, pewnymi rodzajami postrzegania i rozpoznania czołowy odpowiadający za myślenie, planowanie, przestrzeganie norm etycznych, aktywność kulturotwórczą, ekspresję mowy, myślenie krytyczne, rozwiązywanie problemów oraz odgrywający istotną rolę w poznawaniu i sterowaniu emocjami.

międzymózgowie składa się ze: wzgórza(najważniejszy podkorowy ośrodek czuciowy; rodzaj filtra dla bodźców obwodowych z wyłączeniem węchowych; odbieranie wszystkich bodźców, dodawanie do nich kontekstu emocjonalnego i kierowanie połączeniami ze wszystkich obszarów kory), podwzgórza(kierowanie czynnościami autonomicznego układu nerwowego; regulacja czynności narządów wewnętrznych, temperatury ciała, rejestruje zmiany temp. krwi dopływającej do mózgu,stężenie niektórych substancji,np.glukozy,jest odpowiedzialny za pobieranie pokarmu,gospodarkę wodną, działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego; obecność neuronów uczestniczących w regulacji funkcji seksualnych, regulujących agresję,strach,kierujących głodem i pragnieniem oraz emocjami i snem)

pień mózgu składa się z:śródmózgowia(zawiera wodociąg mózgu łączący komorę 3 z 4; zlokalizowane są tu ośrodki niektórych odruchów wzrokowych i słuchowych;koordynuje ruchy głowy i oczu; kontroluje napięcie mięśniowe i postawę ciała), mostu(kontroluje oddychanie razem z rdzeniem przedłużonym), rdzenia przedłużonego(zawiera wszystkie szlaki łączące rdzeń kręgowy z mózgiem oraz szlaki łączące wszystkie obszary mózgu ze sobą; znajdują się tam,w komorze czwartej, jądra ośrodków niezbędnych do życia:oddechowy, naczynioruchowy i regulujący czynność serca; uszkodzenie prowadzi do śmierci)

móżdżek(zbudowany jest z dwóch półkul połączonych robakiem; odbiera informacje wysyłane przez wszystkie receptory ciała,przetważa je,gromadzi na ułamek sekundy,a następnie kontroluje układ ruchowy;zapewnia poruszanie się,utrzymanie wyprostowanej postawy ciała, równowagę, bieganie,wspinanie;odpowiada za sprawność,precyzję,koordynację ruchów).

Dwoma ważnymi częściami są także:układ limbiczny{emocjonalno-motywacyjny;rąbkowy;obejmuje hipokamp,ciało migdałowate,płat skroniowy opuszkę węchową,jądra wzgórza i podwzgórza; umieszczony jest we wzgórzu wzrokowym; kontroluje ośrodki podwzgórza,związane z aktywnością somatyczną,autonomiczną i wydzielania wewnętrznego; uczestniczy w procesach uczenia,snu, zapamiętywania,pobierania pokarmu i wody, czynnościach seksualnych i macierzyńskich oraz reakcjach obronnych i agresji} i twór siatkowy [złożona sieć komórek nerwowych w środkowej części rdzenia przedłużonego,pomiędzy śródmózgowiem a wzgórzem;posiada połączenia ze wszystkimi układami zmysłowymi,z licznymi neuronami ruchowymi i większością struktur mózgu;pełni rolę”głównego filtra”ośrodkowego układu nerwowego;spowalnia,zatrzymuje lub przyspiesza pewne informacje;odpowiada za stan snu i wypoczynku,podjęcie uczenia się,działania,zapewnia odpowiednie pobudzenie mózgu i myślenie].

II.obwodowy układ nerwowy składa się z:

• 12 par nerwów mózgowych(czaszkowych)-węchowe; wzrokowy; okoruchowy; bloczkowy; trójdzielny-szczękowy,oczny,żuchwowy;twarzowy;statyczno-słuchowy; językowo-gardłowy; błędny;dodatkowy;podjęzykowy; żwaczowy

• 31 par nerwów rdzeniowych-8 szyjnych,12 piersiowych,5 lędźwiowych,5 krzyżowych, 1guziczny; nerwy rdzeniowe tworzą sploty-szyjny,ramienny,lędźwiowy i guziczny;nerwy piersiowe nie przechodzą przez sploty;

• układu somatycznego,któy kieruje czynnościami zależnymi od organizmu, a w jego skład wchodzą włókna ruchowe biegnące do mięśni szkieletowych poprzecznie prążkowanych, gruczołów skórnych i mięśni gładkich(np. jelit,naczyń krwionośnych) oraz mięśnia serca

• układ autonomiczny(wegetatywny) zbudowany jest z 23 zwojów ułożonych po obu stronach kręgosłupa[włókna wychodzące z rdzenia kręgowego i dochodzące do zwojów to włókna przedzwojowe, te które wychodzą ze zwojów i dążą do narządów to włókna zwojowe] i w jego skład wchodzą nerwy biegnące do układu mięśni gładkich, tj.układ sercowo-naczyniowy, oddechowy,pokarmowy, przemiana materii oraz komórki gruczołowe; działa poza naszą wolą; składa się z dwóch działających do siebie antagonistycznie układów: współczulnego (sympatycznego) sterowanego głównie przez podwzgórze i rdzeń przedłużony; obejmuje nerwy części piersiowej i lędźwiowej rdzenia kręgowego; na zakończeniach włókien przedzwojowych i zwojowych wydzielana jest adrenalina,która przyspiesza czynność serca i układu oddechowego, rozszerza źrenicę, podczas wysiłku hamuje działanie układu trawiennego,wydalniczego i seksualnego

i przywspółczulnego(parasympatyczny)sterowany jest głównie przez śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony; obejmuje nerwy pochodzące z mózgu i krzyżowego odcinka rdzenia kręgowego; na zakończeniach włókien wydzielana jest noradrenalina.

BIBLIOGRAFIA:

1)Jaczewski A. „Biologiczne medyczne podstawy rozwoju i wychowania”, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2003, rozdział IV, strony 145-158

2)Niemirowska-Kaczyńska M.(red.) „Encyklopedia człowieka”, Optimus Pascal Multimedia, Bielsko-Biała 1996

3)Pieszczachowicz J.(red.) „Popularna encyklopedia powszechna”, Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków 1997, tom 18, strona 286

CZYNNOŚCI MÓZGOWIA

PRZEKRÓJ RDZENIA KRĘGOWEGO

---