Wykład 2: Platon - początek tradycji racjonalistycznej
Platon (428 - 348 p.n.e) był kontynuatorem sofistów, jednak klucz wiedzy widział w matematyce i właściwej jej procedurze, ponieważ jak twierdził jedynie ona daje wiedzę pewną. Matematyka była także źródłem wszelkiej harmonii oraz symetrii, które stanowiły zasadnicze atrybuty greckiego sposobu myślenia.
Dusza i ciało
1. Człowiek to dusza władająca ciałem. Człowiek poznaje poprzez zmysły i ciało, ale są one jedynie narzędziami duszy. Poznanie jest funkcją duszy.
2. Dusza jest niematerialna, jest to określona zasada witalna, jest oddzielna od ciała, niezależna - dualizm.
3. Dusza jest doskonalsza od ciała. Jest źródłem prawdy i dobra.
4. Złączenie duszy i ciała jest dla duszy niekorzystne. Dusza byłaby szczęśliwsza, gdyby była wolna od ciała - ciało jest dla niej więzieniem i mogiłą.
5. Dusza, w przeciwieństwie do ciała jest nieśmiertelna, trwa wiecznie.
6. Dusza posiada wiedzę wrodzoną, musiała zdobyć ją przed urodzeniem, istniała zatem przed urodzeniem.
Dusza ludzka jest dwoista:
dusza racjonalna, rozumna umieszczona w głowie
dusza irracjonalna umieszczona w ciele posiadająca:
część lepszą - w sercu, przejawiającą się w energii, odwadze i ambicji;
część gorszą - poniżej przepony, pożądanie, pragnienie, odżywianie się.
Poznawcze władze duszy
W duszy mają miejsce trzy stany, które stanowią sposoby odnoszenia się duszy do przedmiotów:
wiedza; stosunek duszy do tego, co rzeczywiste;
mniemanie; odniesienie do tego, co możliwe;
niewiedza; odniesienie do tego, co nieistniejące.
Platon
Opis procesu poznania
Spostrzeganie zmysłowe (elementy sensualizmu) - doznawanie jest wiedzą. Psychologicznie wiedza jest pewnego rodzaju odczuciem - jeżeli człowiek coś wie, to równocześnie czuje, że wie.
Przypominanie sobie przedmiotów za pomocą jakiejś idei (pamięć). Pamięć umożliwia duszy przywoływanie przeszłych doświadczeń, impresji, i współistnienie impresji starych i nowych.
Dialog z samym sobą, rozmowa wewnętrzna.
Sąd zewnętrzny - wypowiadane mniemanie.
Spostrzeganie
Wszystkie doznania wywoływane są określonym działaniem na poszczególne narządy zmysłowe i powstają z ruchu. Jeżeli ruch jest wywoływany przez cząsteczki pasujące do organów, w które wnikają, to powstaje przyjemność; natomiast skutkiem wnikania cząsteczek nieodpowiednich jest przykrość. Właściwym sposobem opisywania doznań jest mówienie, że spostrzegamy to, czy tamto za pośrednictwem odpowiedniego narządu.
Doznań nie możemy odrywać od pamięci czy wiedzy - jeżeli jakieś stworzenie jest zdolne jedynie do doznań to nie jest to człowiek, a zwierzę.
Pamięć
Jest to zachowywanie jakiegoś doznania. Przeciwieństwem pamiętania jest zapominanie - to, co jest zapomniane jest dla duszy nieistniejące. Zapamiętane są pobudzenia dochodzące do duszy - jednak zdarza się, że niektóre pobudzenia zostaną stłumione i nigdy do duszy nie dochodzą (późniejsze stany podświadomości). Platon wyraźnie rozróżnia:
pobudzenie, które dochodzi z zewnątrz i utrzymuje się w duszy;
pobudzenie z zewnątrz, które nigdy nie dochodzi do duszy;
stan świadomy, idea, która popadła w zapomnienie;
niepamięć jako chwilowy brak pamięci (pojęcie najbardziej zbliżone do pojęcia stanu podświadomości).
Platon sformułował także zasadę kojarzenia stwierdził, że kojarzenie może być oparte na podobieństwie lub na braku podobieństwa. Jest to akt myślowy, wymagający aktywności umysłu, umiejętności przypominania sobie związku pomiędzy wyobrażeniami.
Platon
Odczuwanie
Wszelkie pożądanie jest ruchem duszy od stanu braku czegoś do stanu pełni. Pewne pożądania i ich przedmioty (wzajemne dopasowanie) stanowią część porządku wszechświata. Na przykład pragnienie jest naturalnym pożądaniem, a napój jest jego naturalnym uzupełnieniem.
Wszystkie uczucia należą do duszy. Gdy dusza zostaje dotknięta przez pożądanie, znajduje się w stanie z istoty swej przykrym - pożądanie bowiem jest świadomością niekompletności. Równocześnie pożądanie jest związane z przyjemnością ponieważ jest ono dążnością do większej doskonałości, a to samo w sobie jest przyjemne.
Przyjemności i przykrości wypływają z dwóch źródeł - z duszy i z ciała. Ponieważ źródło jest podwójne, pobudzenia mogą być klasyfikowane jako należące do ciała - np. przykrość wywołana zimnem i przyjemność wywołana rosnącym ciepłem oraz należące do duszy - miłość, zazdrość, lęk, żal, lament itp. Jeżeli pobudzone jest równocześnie ciało i dusza to rodzą się pobudzenia mieszane - o różnym stopniu złożoności - np. ciało może doznawać przyjemności, a dusza przykrości wtedy gdy przykrość głodu łączy się z przyjemnością oczekiwania lub pobudzenia niemieszane np. przyjemności wywoływane barwą doświadczane zarówno przez ciało jak i przez duszę .