Początek formularza
Na podstawie książki A.Pease „Mowa ciała” proszę przygotować notatkę zawierającą przykłady charakterystycznych w komunikacji niewerbalnej, gestów i ruchów ciała / twarzy, oczu, rąk, dłoni, tułowia, nóg oraz ich połączenia/ wraz z interpretacją ich znaczenia.
Co możemy wnioskować o innych ludziach, gdy widzimy ich pierwszy raz?
Zadajemy sobie to pytanie i odpowiedź jest dość prosta, to co możemy usłyszeć i zobaczyć. Możemy zaobserwować ich zachowania. Obserwujemy tzw.: pierwsze wrażenie. Cechy fizyczne, takie jak atrakcyjność, wyraz twarzy, ton głosu wpływają na nasze sądy o innych. Język jest największym ludzkim osiągnięciem. Językowy kanał komunikacji zawiera nadzwyczajną ilość informacji. Dane zdanie możemy wypowiedzieć na tysiąc różnych sposobów. Możemy akcentować wyrazy z miłością, ze złością, sarkastycznie, grożąc, z zaskoczeniem. Słowa są te same, tylko komunikat zmienia się bardzo istotnie. Istnieje poza słowami bogate źródło informacji o ludziach, którzy te słowa wypowiadają, sposoby, którymi komunikują się niewerbalnie. Komunikaty niewerbalne pełnią wiele funkcji w procesie komunikowania się. Michael Argyle stwierdza, że zachowanie niewerbalne służy przede wszystkim:
a) wyrażaniu emocji - zwężasz oczy, opuszczasz brwi, zaciskasz usta, wpatrujesz się w kogoś intensywnie;
b) przenoszeniu postawy np. „Lubię cię - uśmiechasz się, nasilasz kontakt wzrokowy, albo „Nie lubię cię - odwracasz wzrok, ton głosu staje się bezbarwny, stajesz tyłem;
c) informowaniu o cechach osobowości np. :Jestem otwarty” - gesty stają się szerokie, głos modulujemy podczas mówienia.
Również Paul Ekman zauważa, że niektóre wskaźniki niewerbalne powtarzają lub uzupełniają komunikat językowy, jak wówczas, gdy uśmiechasz się i mówisz: „Tak się cieszę, że jestem po twojej stronie!”. Bywa, że przesłanki werbalne zastępują komunikat językowy. Można uciąć sobie z drugą osobą minikonwersację, w ogóle nie używając słów. Wyobraź sobie, że rozmawiasz z kimś przez telefon, gdy nagle przyjaciel wchodzi do pokoju. Ty bez użycia słów mówisz mu: „Cześć!. Teraz rozmawiam przez telefon i będę to robił jeszcze przez około 10 min. Zawołam cię jak skończę. Ok?” . Oto jak można przekazać ten komunikat beż użycia słów: „Cześć! - uśmiecham się, macham ręką. „Rozmawiam przez telefon” - wskazuję na telefon, przewracam oczami dla większego efektu. „Będę rozmawiał przez około 10 min.” - wskazuje na nadgarstek , na którym mam zegarek, a następnie wyciągam dziesięć palców - „Coś koło tego” - wskazuję na siebie, na telefon, a następnie na te drugą osobę, spoglądam na nią z brwiami podniesionymi do góry jak przy zadawaniu pytania. „Ok.” - kiwam głową i uśmiecham się, czyniąc ręką znaczący gest, w którym palec wskazujący i kciuk tworzą koło.
Bardzo ważną częścią komunikacji niewerbalnej są komunikaty wysyłane kanałem wyrazów twarzy. Już za czasów Karola Darwina były prowadzone badania nad mimiką ludzkiej i zwierzęcej twarzy. Badania wykazały, że podstawowe emocje przenoszone za pomocą wyrazu twarzy są uniwersalne - wszyscy ludzie wszędzie kodują i interpretują te same emocje w ten sam sposób. Są to następujące emocje: szczęście, zaskoczenie, strach, gniew, smutek i niesmak. Nie zależą one od kultury danego plemienia czy kraju lecz są „gatunkowo specyficzne”. Wiadomo, że mogą pojawić się niewielkie odchylenia np.: Japończycy są uznawani za naród bardzo skryty i trudny do odgadywania emocji jako, że skrywają negatywne emocje pod uśmiechem i wykazują mniejszą ekspresję twarzy niż Europejczycy. Poza tym często występuje tak, że ujawniamy mieszaninę emocji, gdy jedna część twarzy rejestruje jakąś emocje, druga odzwierciedla inną.
Innym ważnym elementem komunikatów niewerbalnych jest kontakt wzrokowy i spojrzenie. Gdy założymy ciemne okulary i nie widzimy oczu rozmówcy stajemy się bardzo podejrzani. Nie wiemy, na ile nasz rozmówca mówi prawdę, a na ile stara się nas wprowadzić w błąd. Gesty ramion i rąk są równie znaczące jak pozostałe komunikaty. Jesteśmy bardzo biegli w rozumieniu znaczeń różnych gestów, takich jak te, które przedstawiłam wyżej, w przykładzie z rozmową telefoniczną. Takie właśnie gesty, dla których istnieją dobrze określone definicje nazywamy emblematami. Do emblematów zaliczamy np.: znak Ok., który polega na zrobieniu koła za pomocą kciuka i palca wskazującego. W przypadku emblematów istotne jest to, że nie są one uniwersalne, każda kultura wypracowuje swoje własne emblematy, które nie są rozumiane przez innych ludzi z kręgów kulturowych.
Możemy się zastanowić nad tym, na ile komunikaty niewerbalne są dla nas ważne podczas rozmowy i komunikacji z innymi ludźmi. I tak Robert Rosenthal rozpoczął badania tych zagadnień od udoskonalenia przez siebie tzw. Profilu wrażliwości niewerbalnej (PONS: Profile of Nonverbal Sensitivity). Jest to zestaw dwu-sekundowych klipów, nagranych na taśmie video, które prezentują zachowania niewerbalne pewnej kobiety, np.: wyrazy twarzy, zadaniem badanych jest odpowiedzieć na pytania zadawane im na jej temat. Dla każdej scenki widz dokonuje wyboru, między dwoma możliwymi opisami tego, co pani odczuwa lub robi - krytykuje kogoś za to, że się spóźnił, lub rozmawia z kimś o śmierci przyjaciela. Prawidłową odpowiedź stanowi sama scenka, odgrywana przez aktorkę na filmie. Badacze pokazywali te nagrania setki ludziom na całym świecie i stwierdzili zastanawiającą dużą dokładność odpowiedzi. Odpowiedzi są dekodowane wielokanałowo i odzwierciedlały sytuacje życiowe, które należało zinterpretować. Taśmy video składające się na zadanie, zawierały dwadzieścia scenek pokazujących naturalnie przebiegające zachowanie niewerbalne. Nie występowali aktorzy, lecz ludzie, których widzimy i słyszymy w sytuacjach rzeczywistych, a nie inscenizowanych. Trwają one koło minuty, pokazując fragment rzeczywistej interakcji. Po każdej scenie widz był pytany o rodzaj relacji, jaka łączy pojawiające się w filmie postaci. Np.: w jednej ze scen widać dwie kobiety, które bawią się z niemowlęciem. Pytanie brzmi, „Która kobieta jest matką dziecka?”. Istnieje tu jednoznacznie kryterium odpowiedzi, ponieważ jedna jest rzeczywiście matką dziecka, jednak żadna z nich nie mówi tego, ani nie zdaje sobie sprawy, iż z tą sceną zostanie powiązane takie pytanie. Aby właściwie odebrać te i inne scenki, trzeba zwrócić uwagę na niewerbalne zachowania tych osób i je zinterpretować. Badacze stwierdzili, że ludzie potrafią odczytywać te informacje na poziomie wyraźnie powyżej losowego (a więc nie jest to jedynie zgadywanie). I tak w scenie: „Kto jest matką?”, prawidłowo zinterpretowało 64% z ponad 1400 badanych (3 możliwe odpowiedzi), stąd losowa interpretacja objęłaby tylko 33% poprawnych odpowiedzi dla każdej. Przydatna interpretacja ujawniana była wieloma kanałami. Ułatwiało to prace osobie, która je interpretowała: jeżeli nie dostrzegłaby sygnałów wzrokowych, to mogła uchwycić ton głosu, lub niezwyczajną gestykulację, by dojść do właściwego sądu. Stwierdzono również, że niektórzy ludzie są szczególnie zdolni w dekodowaniu informacji niewerbalnych, podczas, gdy inni robią to bardzo słabo. Naukowcy postanowili to sprawdzić i doszli do wniosku, że ekstrawertycy lepiej od introwertyków interpretują przesłanki niewerbalne.
Chciałabym się jeszcze zastanowić nad jedną ważną różnicą: nad różnicami płciowymi w rozumieniu sygnałów niewerbalnych. Odnoszone przez ludzi sukcesy w kontaktach z osobami płci przeciwnej pozostają w wyraźnej relacji z ich umiejętnościami wysyłania zalotnych sygnałów i rozpoznawania tych, które do nich wracają. Kobiety są świadome zalotnych gestów, podobnie jak są świadome większości mowy ciała, ale mężczyźni bardzo słabo je odczytują, albo są całkowicie ślepi. Często pojawia się pytanie: „Jakie gesty i ruchy ciała wykorzystują ludzie, aby okazać pragnienie zaangażowania się w związek?”. Zdecydowanie więcej przestrzeni potrzebują kobiety na zalotne zachowania niż mężczyźni. Dzieje się tak dlatego, że mają większy wachlarz tego rodzaju gestów i póz niż panowie. Niektórych gestów i póz można się nauczyć, ale większość jest używana nieświadomie, są one po prostu wrodzone. W jednym ze swoich artykułów dr Albert Scheflen napisał, że gdy mężczyzna lub kobieta znajdzie się w towarzystwie osoby płci przeciwnej, zachodzą pewne psychologiczne zmiany. Ustalił, że w oczekiwaniu na możliwy kontakt seksualny, widoczne staje się napięcie niektórych mięśni, zmniejszają się zmarszczki wokół oczu i twarzy, znika wiotkość ciała, klatka piersiowa wypina się, brzuch automatycznie zapada się, ciało przyjmuje postawę wyprostowaną, i osoba wydaje się młodsza niż w rzeczywistości. Idealnym miejscem do obserwacji takich zachowań jest plaża. Kobiety zwracają uwagę mężczyzn poprzez: specyficzny sposób palenia papierosa (o ile pali kobieta), odrzucanie głowy w tył, odsłanianie nadgarstków, odsłonięte i rozsunięte nogi, kołysanie biodrami, lekko otwarte usta, zerkanie z boku na mężczyznę, odpowiednie krzyżowanie nóg, używanie kosmetyków, używanie niskiego głosu. Z przytoczonych przykładów widać jak szeroką gamę znaków niewerbalnych może stosować kobieta, by zwrócić na siebie uwagę mężczyzny.
Chciałabym w tym miejscu wspomnieć o dodatkach jakimi możemy się posługiwać, by zwrócić uwagę rozmówcy, jak: cygara, papierosy, fajki, okulary.
Rytuał palenia papierosa składa się z postukiwania, kręcenia, strzepywania, machania i innych minigestów, świadczących o tym, że osoba przeżywa większe napięcie niż zazwyczaj. Pewien specyficzny sygnał świadczy o tym, czy osoba jest nastawiona pozytywnie czy negatywnie: to kierunek wydychania dymu - w górę w dół. Człowiek, który ma pozytywne nastawienie jest pewny siebie i ma do siebie zaufanie będzie wydychał dym w górę przez większość czasu. W przeciwieństwie do niego te,, który jest nastawiony negatywnie, podejrzliwie lub pragnie zachować tajemnicę, będzie wydychał dym w dół. Np.: ciągłe gniecenie niedopałka pokazuje, że osoba przeżywa konflikt, i że należy ją wesprzeć. Tak samo jak w przypadku papierosów w przypadku okularów rozmówca daje nam nimi komunikat. Jednym z najpowszechniej stosowanych jest umieszczenie końca jednego z ramion oprawki w ustach. Desmond Morris mówi, że kładzenie przedmiotów na wargach lub wkładanie ich jest chwilową próbą odbudowy poczucia bezpieczeństwa, jakie człowiek odczuwał w dzieciństwie, gdy ssał matczyną pierś.
Bardzo dobry przykład jest ukazany, gdy zostajemy zatrzymani przez policjanta. Aby bronić się i spróbować nie dostać mandatu należy:
1) natychmiast wysiąść z samochodu (opuścić swoje terytorium) i podejść do policyjnego auta (do terytorium policjanta). Dzięki temu nie musi opuszczać swojego „królestwa”;
2) postarać się przyjąć taką postawę, aby wydawać się mniejszym od niego;
3) obniżyć swój status mówić funkcjonariuszowi, jaki jestem głupi i nieodpowiedzialny, a także podnieść jego status dziękując za wskazanie popełnionych przeze mnie błędów i mówić, że zrozumiałeś jak trudna jest jego praca, skoro ma do czynienia z takimi nieodpowiedzialnymi kierowcami, jak ja;
4) z dłońmi ustawionymi wnętrzem do góry, drżącym głosem, należy poprosić, by nie wypisywał mandatu.
Jest szansa, że jeśli się okaże, iż nie stanowi się dla policjanta żadnego zagrożenia, i często pozwala się mu przyjąć rolę surowego, ale sprawiedliwego rodzica, który groźnym tonem pouczy o skutkach takiej jazdy, jest szansa na nieotrzymanie mandatu.
Bardzo ważną rzeczą na jaka jeszcze należy zwrócić uwagę jest odpowiednie ustawienie ciała podczas rozmowy. Jeżeli chcemy z kimś osiągnąć porozumienie, należy wykorzystać pozycję trójkąta (ustawienie ciała pod kątem 90 stopni do siebie - dwa ciała zwrócone są w stronę wyimaginowanego punktu tworzącego trójkąt), a gdy chcemy wywrzeć nacisk w sposób niewerbalny należy zastosować ustawienie ciała na wprost (kąt zerowy, ciała na wprost). Ustawienie pod właściwym kątem pozwoli rozmówcy pomyśleć i zareagować szybko i bez nacisków z naszej strony. Należy pamiętać, że w codziennych spotkaniach z innymi ludźmi ustawienia stóp i ciała oraz zespoły pozytywnych gestów - np.: otwarte ramiona, widoczne dłonie, pochylenie w przód, przechylenie głowy i uśmiech, mogą spowodować, że inni nie tylko będą się dobrze czuć w naszym towarzystwie, ale nam będzie łatwiej przekonać ich do naszego punktu widzenia.
Wiem, że mogłabym przytoczyć jeszcze bardzo dużo przykładów, które nie znalazły się w tej krótkiej notatce, ale starałam się podać interesujące przykłady, które możemy stosować w codziennym życiu, a na pewno negocjacje i rozmowy dadzą pozytywne rezultaty.