44719 sanktuariasłowiań095

używano, wkładano do niej zwłoki. Zasadniczą rolę odgrywały względy praktyczne. O wiele łatwiej było przenieść zmarłego właśnie na desce niż przenosić na rękach bezwładne ciało.

W momencie wyprowadzania odbywały się sceny kaleczenia sobie twarzy i rąk, a może gdzieniegdzie i samobójstwo wdowy.

Ruszający kondukt zatrzymywał się na granicy osady, aby zmarły mógł ją pożegnać. Później już czyniono wszystko, aby nie mógł do niej wrócić. Należy przyjąć, że w czasie marszu konduktu towarzyszył mu lament rodziny czy też zawodowych płaczek.

Zabierano ze sobą strawę dla zmarłego w osobnych naczyniach, strawę dla uczestników pogrzebu i zwierzęta, które następnie zabijano i spożywano. Po osiągnięciu owego pagórka, o którym pisze kronikarz, w wypadku ciałopalenia składano zmarłego na stosie. Sądzić należy, że raczej nie składano ciała na wierzchu stosu, raczej postępowano tak jak w Indiach: stos otaczał zmarłego pierścieniem. Wówczas spopielanie zwłok odbywało się w sposób łagodny. Można sobie wyobrazić, jakim makabrycznym widokiem byłyby zwłoki wstające i zapadające się, tak jak to się dzieje z drewnem na ognisku. Prawdopodobnie widok taki byłby nie do zniesienia dla rodziny. Oczywiście przetrzymanie go ułatwiały napoje wyskokowe, które spożywano w niemałych ilościach.

Do ognia wlewano chyba płyn przeznaczony dla zmarłego i wrzucano tam części przeznaczonego dla niego zwierzęcia ofiarnego. Jednocześnie rozpoczynano ucztę. Po wygaśnięciu stosu nie było możliwe od razu zebranie szczątków. Zapewne odkładano to, na co wskazuje notatka kronikarska, do drugiego dnia.

O ile szczątki składano do popielnicy, którą następnie ustawiano na powierzchni lub lekko tylko przy-sypywano ziemią, mogła to wykonać z powodzeniem rodzina. Być może śladem tego są te rejony, gdzie w

kulturze ludowej uczta trwa jeden dzień, po czym wszyscy wracają do swoich zajęć. Inaczej było, gdy wznoszono kurhan lub pracochłonny grób z obstawą kamienną. Tutaj pomoc sąsiedzka była nieodzowna. Rzeczą zrozumiałą było, że przez cały czas pracy osoby, które ją wykonywały, były na utrzymaniu rodziny zmarłego. Taka chyba była geneza ciągnących się przez kilka dni przyjęć.

Następnego dnia kości zmarłego starannie wybierano umieszczając je w popielnicy. Dla pewności, aby nic z nich nie uronić, ustawiano je w miejscu kremacji, na którym sypano kopiec kurhanowy łub mogiłę. Na szczycie ustawiano popielnicę.

Nieco inaczej wyglądał przebieg samego pochówku w wypadku niepalenia zwłok. O ile grób stanowiła po prostu jama wykopana w ziemi, to można ją było wykonać niezwłocznie. Jeśli wznoszono grób z obstawą kamienną, to należało zgromadzić budulec, ustawić obudowę. Wówczas zmarły musiał na swój pogrzeb czekać i parę dni. Oczywiście można było zapobiegliwie, tak jak to się i teraz niekiedy czyni, przygotowywać sobie grób wcześniej. Może śladami są tu spotykane czasami groby puste, zwykle uznawane za symboliczne.

Zmarłego układano w grobie, potem ustawiano naczynia z jadłem i starannie składano do grobu należne mu wyposażenie. Dopiero wówczas zasypywano grób i rozpoczynano ucztę, po której ślady znajdujemy w postaci rozbitych naczyń i porzuconych zwierzęcych kości.

Powrót z cmentarza to całe przedsięwzięcie. Należało zachować takie reguły, aby zmarły nie mógł wrócić do wsi. Jak wspomniano wyżej, wyrzucano lub palono wymoszczenie wozu, którym go przywożono, zacierano ślady, nie odwracano się, aby nie przyzywać go wzrokiem i stosowano wiele innych podobnych zabiegów.

O wiele bardziej skomplikowany był pogrzeb osób

177

— SanKtuaria...