63648 rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 098

obserwacji, wywiadów dotyczących potrzeb i celów życiowych oraz refleksji ^; nad własnym życiem uczonych w dziedzinie nauk społecznych. Zadania te można uporządkować według następujących kategorii: osiąganie wzorców zależności i niezależności, dawanie i odbieranie uczuć, związki ze zmiennymi grupami społecznymi, uczenie się psychospołecznych i biologicznych ról płciowych, akceptacja i dostosowanie się do zmian fizycznych, panowanie nad przemianami we własnym organizmie, rozwój świadomości, rozumienie i kontrolowanie świata fizykalnego, rozwój systemu symboli i zdolności pojęcio- = wych, stosunek do samego siebie i do wszechświata. Kategorie te łatwiej odnaleźć we wcześniejszych niż w późniejszych okresach życia (Thomas, 1979). _•

W tym miejscu przedstawimy oryginalną periodyzację Havighursta, pozostawiając Czytelnikowi refleksję co do zaszeregowania poszczególnych zadań do odpowiednich kategorii. Zadania rozwojowe przypadające na kolejne stadia życia człowieka przedstawia tabela 4.2.

Koncepcja Havighursta jest godna uwagi zarówno ze względu na to, że obejmuje cały bieg życia ludzkiego, jak i na fakt, iż autor ujmuje rozwój wielostronnie, uwydatniając wiele istotnych zjawisk rozwojowych w różnych dziedzinach aktywności psychicznej jednostki oraz w kontekście społecznym.

4.5. Nabywanie wczesnych doświadczeń.

Okresy sensytywne i krytyczne

Problem roli wczesnych doświadczeń w rozwoju jednostki wyłonił się mniej więcej w połowie obecnego stulecia. Jego źródeł można dopatrywać się w badaniach z zakresu embriologii eksperymentalnej oraz w nurcie etologicz-nym i w wykryciu zjawiska zwanego imprinting, czyli „wdrukowania” i utrwalania pierwowzorów pewnych zachowań, a także w wywodzącej się z psychoanalizy koncepcji urazów wczesnodziecięcych (trauma theory), które stanowią zagrożenie w sytuacji braku lub niedoboru opieki macierzyńskiej w początkowych okresach życia. Ponadto na znaczenie wczesnych doświadczeń wskazywał Donald Hebb, psycholog kanadyjski, szukający ich genezy we wzorcach stymulacji sensorycznej (Hebb, 1969).

W związku z powyższym problemem nasuwają się dwa pytania: 1) Czy wczesne doświadczenia wywierają jakiś szczególny wpływ na późniejsze zachowanie się jednostki, czy mają szczególne znaczenie dla jej rozwoju? 2) W jakich okresach życia u przedstawicieli wszystkich lub tylko niektórych gatunków wpływ wczesnych doświadczeń jest najsilniejszy? To drugie pytanie łączy się z ewentualnymi okresami sensytywnymi, jakie przypadałyby na początkowe stadia rozwojowe u różnych gatunków istot żywych.

Jako kryteria operacyjne, pozwalające ocenić znaczenie wczesnych doświadczeń mogą posłużyć: a) zakres zmian pod ich wpływem w grupie eksperymen-talnej w porównaniu z grupą kontrolną; b) potencjalna odwracalność zmian, tj. możliwość powrotu do poprzedniego poziomu przy zastosowaniu specjał-

	Tabela 4.2. Zadania,rozwojowa-w.dągu-żyda (wg Hayighurśt,"] 972)
Stadium	Zadania rozwojowe
Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo	Uczenie się chodzenia Uczenie się przyjmowania stałego pokarmu Uczenie się mówienia Uczenie się kontroli nad wydalaniem Uczenie się różnic pici i skromności seksualnej Tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej Nabywanie gotowości do czytania
Średnie dzieciństwo	Uczenie się sprawności fizycznych potrzebnych w codziennych zabawach Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu Uczenie się przebywania z rówieśnikami Uczenie się właściwych ról męskich lub kobiecych Rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia Rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym Rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości Osiąganie niezależności osobistej Rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz instytucji Osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga pici Ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej Akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem
Adolescencja	Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie Przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej) Rozwijanie ideotogii (sieci wartości i systemu etycznego kierującego zachowaniem Dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie
Wczesna dorosłość	Wybór małżonka(i) Uczenie się współżycia z małżonką(iem) Założenie rodziny Wychowywanie dzieci Prowadzenie domu Rozpoczęcie pracy zawodowej Przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej Znalezienie pokrewnej grupy społecznej
Wiek średni	Wspomaganie dorastających dzieci tak, aby stawali się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi Osiągnięcie dojrzalej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej Uzyskanie i utrzymywanie zadowalającej sprawności w pracy zawodowej Wypełnienie wolnego czasu zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych Traktowanie małżonka(i) jako osoby Akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego Przystosowanie do starzenia się rodziców
Późna dojrzałość	Przystosowanie się do spadku sil fizycznych Przystosowanie się do emerytury i zmniejszonych dochodów Pogodzenie się ze śmiercią wspólmałżonka(i) Utrzymywanie stosunków towarzyskich z ludźmi w swoim wieku Przyjmowanie i dostosowanie się do zmiennych ról społecznych Urządzenie w sposób dogodny fizycznych warunków bytu