P1030617

o

i*

i

Feminizm, postmodernizm, psychoanaliza

ncjszcrokim pojęciom podniiotiK poszukuje specyfiki bytu luilz kiego - tego, co stanowi o jego istocie, co łączy go ze światem przyrody i go odeń odróżnia(Seksualny wymiar człowieczeństwa^ uznawany jest zatem za istotny komponent tożsamości niezależnie od tego, czy sądzi się, żc ową różnicę między pierwiastkiem męskim a żeńskim należy w jakiejś „ulepszonej’* formie kultywo-wać czy zatrzeć. Feminizm jako rodzaj antropologii filozoficznej wyrasta z podstawowego założenia, że w_naszą kulturową tożsamość wpisane jest znaczenie nie tylko zróżnicowane ze względu na pleć, lecz także nierówne, a Takt ten ma wpływ na to, jak zamieszkujemy świat, doświadczamy naszych ciał, uprawiamy naukę. W związku z tym^bada sięfsposoE^ którymi W ŚWięcic ludzkin^konstytuuje się różnica seksualnSoraTfej przejawy w kulturowych wytworach człowieka, na przykład w filozofii. Stawiane są pytania o to, jak kategoria człowieka jest skonstruowana w nowożytnej filozofii. Jaki model podmiotowości przeważa i jakie założenia leżą u jego podstaw (Na czym polega ukonstytuowany w tradycji filozoficznej w czasach jońsląch i przywoływany do dziś związek kobiety z naturą, emocjami, ciałem, irracjonalno-ścią? Jaka jest jego geneza i teoretyczne konsekwencje? W jaki sposób filozofia uprzywilejowuje pewne kategorie myślenia i jaki | jest ich związek z kobiecością i męskością? W jaki sposób seksual- Or^ ny wymiar ludzkiego losu determinuje kształt idei? (Wantropolo-F giczny aspekt feminizmu opiera się zatem na dwóch zasadniczych kategoriach: różnicy seksualnej i kategorii kobietWpodmiotu, a jego dystynktywną cechą jestjnastawienie^na pohukiwanie nowej podmiotowości i sposobów jej wyrażania. Ta ostatnia kwestia wiąże się z drugim - kontestacyjnym czy krytycznym - wymiarem feminizmu - który jako filozofia człowieka jest nie tylko jednym z nurtów krytycznych wobec bezcielesnego kartezjańskiego cogi-to, doskonale dla siebie przejrzystej „rzeczy myślącej”, lecz jest także - ogólniej - krytyką kulturyjTa druga cecha, charakteryzująca feminizm jako filozofi^śtanownmpfilcac|ę przekonania, które - w różnych swoich odmianach ~ pojawia się we wszystkich feministycznych koncepcjach. Mam tu na myśli założenie o kryzy-sie, o „chorobie” kultury, domagającej się mniej lub bardziejra-

v    Poiegmtnie oświeceniowij metanarraefif    $}

dykalncj kuraęfjfTW feministycznej krytyce¹ nowożytnej kategorii podmiotu bdnajdujemy nie tylko liczne próby jego „destrukcji”, lecz także - co bardziej interesujące - „re-konstrukcji” cogito jako pewnej spójnej, względnie integralnej całości, a krytyce kultury towarzyszą postulaty emancypacyjnedFcminizm jest więc także // a n>i filozofii Ja kultury posługującej się kategoriami ^M władzy, emancypacji, wolności.

Feministyczne stanowiska filozoficzne mają wiele cech wspólnych, ale są też bardzo zróżnicowane, a podobny punkt wyjścia wcale nie implikuje jednakowych postulatów emancypacyjnych. Wśród feministycznych koncepcji można znaleźć wprawdzie takie, które stanowią próbę obrony nowego archimedesowego punktu widzenia, i mówią, jak „naprawdę” wygląda, czy powinna wyglądać rzeczywistość. W wymiarze ogólnym jednak episte-mologiczną charakterystykę feminizmu jako filozofii można co najwyżej utożsamić z postulatem/spojrzenia z miejsc^ kobiety--podmiotu. nKobieoość^owa - zalezpje od reprezentowanej opcji - odnosi się przy tym bądź jlo^jologf^znęj rriaiciii pkijakc^iu-ralnegolródł^/lo^Tecelfrpostawy teoretycznepbądź do tego, co moglibyśmy Tfla uproszczenia nazwać rolą czy zestawem ról przeznaczonych kobiecie w tradycji Zachodu; i już ta różnica dzieląca stanowiska autorek nie pozwala mówić o monolitycznym charakterze feministycznej interpretacji. Głos kobicty-podmio-tu oznacza, żc z punktu „y/idzęnia „materii”, „chaosu”, „ciała”, „irracjonalności”, „immanencji”, „natury”, czyli z tych miejsc, którefilozofia oferowała kobiecie jako symboliczne mieszkanie, świat wygląda inaczej, ale te nowe obrazy świata są bardzo różnorodne.

Tę różnorodność pokazuje między innymi sposób, w jaki rcla-cja (feminizm-filozofi^ definiowana jest w tekstach femijiistycz-nych. W feminizmie „drugiej fali” w odniesieniu do filozofii można wyróżnić co najmniej trzy postawy: 1) odrzucenie; 2) uzupełnienie; 3) krytykę wewnętrzną.

Ad. 1) Pierwszą postawę reprezentują niektóre przedstawiciel-' ki radykalnego feminizmu oraz zwolenniczki teoretycznego separatyzmu⁵¹. Z punktu widzenia radykalnego feminizmu, mię*