221 (63)

J

3 Regionalizmy - wyrazy i konstrukcje językowe, których zakres użycia ogranicza się do określonego regionu, np. klapki (Warszawa) - toczki'(Poznań), czajnik {Warszawal - sagan (Kraków) - herbatnik (Poznań), zapalić lampę (Warszawa) - zaświecić lampę

(Kraków), wyjść na dwór (Warszawa) - wyjść na pole (Kraków).

■ Wyrazy środowiskowe - wyrazy i konstrukcje językowe używane w określonym środowisku zawodowym, kulturowym, towarzyskim (np. rówieśniczym).

■ Terminy - wyrazy, wyrażenia lub zwroty środowiskowe właściwe określonej dyscyplinie, o specjalnym znaczeniu naukowym lub technicznym, np. żuraw suwnicowy, przydowka, plconazm, pollsyndeton.

a Profesjonalizmy - wyrazy, wyrażenia lub zwroty środowiskowe charakterystyczne dla określonej grupy zawodowej, obejmujące oficjalną terminologię i używane przez Jej członków wyrazy potoczne, np. sprzęgło wyje. kleszczówka zamiast suwnica mognesowa kleszczowa, sędówka zamiast medycyna sqdowa.

b Archaizmy (patrz: s. 173) - elementy języka powstałe w przeszłości, charakterystyczne dla minionych okresów rozwoju języka, współcześnie uważane za przestarzałe. Archaizmy mogą dotyczyć wyrazów, które zostały zastąpione współczesnymi odpowiednikami, np. hawlerz - górnik, księgospis - katalog (archaizmy słownikowe), lub wyrazów, które wyszły z użycia w związku z zanikiem przedmiotów przez nie nazywanych, np. pręgierz (wystawiony w miejscu publicznym słup, do którego przywiązywano przestępców skazanych na chłostę).

Archaizmy dzielimy na:

•    fonetyczne, np. slawiena (sławiona), wiesiele (wesele);

•    fleksyjne, np. spuść/ (2. osoba liczby pojedynczej trybu rozkazującego czasownika spuścić), zyszczy (2. osoba liczby pojedynczej trybu rozkazującego czasownika zyśclć], bożycze (Synu Boga), ptoszkowie (ptaszki);

•    słowotwórcze, np. Bogurodzica (Bogarodzica), zbrodzień (zbrodniarz);

•    leksykalne, np. zbożny (bogaty, dostatni), zwołena (wybrana), zyszczy (pozyskaj), dzieło (dla), przebyt (przebywanie), kierz (krzak, krzew), mocioro (matka);

•    frazeologiczne, np. dać wiarę (uwierzyć);

•    składniowe, np. Bogiem slawiena (sławiona przez Boga), twego dzieła Krzcidela (dla twego Chrzciciela), umieszczanie orzeczenia na końcu zdania.

o Zapożyczenia - wyrazy, zwroty, związki frazeologiczne, konstrukcje składniowe, typy derywatów lub formy fleksyjne,

które pochodzą z innych języków i stanowią obcy element w strukturze języka rodzimego

Zapożyczenia dzielimy na:

•    zapożyczenia właściwe - wyrazy przejęte z innego języka wraz ze znaczeniem, dostosowane do zasad polskiej pisowni i wymowy, odmieniające się według zasad polskiej gramatyki, np. komputer (ang.), relaks (ang.), pizzo (wł.), keczup (ang.);

•    kalki zapożyczenia, które stanowią dosłowne tłumaczenie obcej konstrukcji; dzielą się na: leksykalne (wyrazy przetłumaczone z Języka obcego), np. brokoróbstwo (ros.), wydźwięk (niem), słowotwórcze (odtworzenie struktury słów obcojęzycznych rodzimymi morfemami), np. światopogląd, czasopismo (niem.), noslolotek (ang.), frazeologiczne (związki wyrazowe oparte na obcym wzorze), np. *pod rząd, *okazać pomoc (ros.), fu leży pies pogrzebany (niem.), nie ma sprawy (ang.), składniowe (konstrukcje składniowe przetłumaczone dosłownie lub oparte na obcym wzorze), np. *po-lić jest zabronione! (ros.), *szukać za czymś (niem.);

•    cytaty - wyrazy, wyrażenia lub zwroty zachowujące w tekście obce brzmienie lub pisownię oraz obcą odmianę, np .fair, sorry, Holbween, make-up (ang.). exposć, resume (franc.);

•    hybrydy - wyrazy złożone z cząstek należących do dwóch różnych języków, np. autokar (gr. auto, ang. car), telewizjo (gr. tele, toc. visto), duchobnd (poi. ciuch, ang. land): hybrydy to także wyrazy utworzone z cząstek rodzimych i obcych przedrostków, np. minispódniczka, dziednada, supenmodny. outonoprawa.

221