2

28

2. Wybrane teorie dewiacji

nej. Cechy, które najlepiej określają ludzką naturę w teorii anomii, to egoizm i nienasycenie. Człowiek zawsze pragnie czegoś więcej niż ma, a zaspokojenie jednej potrzeby tylko wzmaga apetyt. W efekcie nic potrafi on sam ze swojej natury ani narzucić sobie ograniczeń, ani też cieszyć się z tego, co właśnie osiągnął. Nie umie też zrezygnować z własnych celów na rzecz innych ludzi. Jest jak łakomczuch w fabryce czekolady. Ma w zasięgu wzroku wszystko, co lubi, ale brak wewnętrznych ograniczeń i nadmiar możliwości powodują, że smaki się zlewają i przestaje je rozróżniać, szybko przestaje więc pragnąć czegokolwiek. Powstaje pustka motywacyjna. Taka sytuacja nieuchronnie prowadzi do choroby nieskończoności, ową chorobą jest właśnie stan anomii. Aby temu zapobiec, społeczeństwo stworzyło system norm i wartości, które stanowią swoistego rodzaju ramy dla działań człowieka. Wyznaczają pułap ludzkich dążeń, nagradzają za przełamywanie własnego egoizmu i podążanie za pragnieniami, które postuluje system norm. pozwalają wreszcie człowiekowi, cieszyć się z tego, co już osiągnął. Normy i wartości stanowią więc punkt odniesienia, dzięki któremu człowiek może swoje życiowe cele podzielić na etapy, wyznaczyć co jest ważne, a co mniej, zakreślić horyzonty. Tylko wtedy je dostrzeże (Durkheim, 1979, 1999; Szacki, 2002). Aby jednak człowiek mógł sprawnie funkcjonować w społeczeństwie, musi czuć się związany z istniejącym porządkiem normatywnym, musi ów system norm zinternali-zować. uznać go za osobiście ważny. Internalizację norm i wartości Durkheim, znany z alegorycznych stwierdzeń i przenośni, nazwał obecnością społeczeństwa w człowieku. Przestrzeganie określonego porządku normatywnego nie jest więc prostym wyborem człowieka, ale człowiek nie jest też owej możliwości pozbawiony.

Anomia jednostki jest stanem, w którym normy tracą znaczenie regulacyjne dla zachowań człowieka. Przestają odgrywać rolę swoistego drogowskazu w ludzkich dążeniach i działaniu. Dosłownie anomia oznacza „beznormie”, ale chodzi tu rzecz jasna o motywacyjną siłę działania norm, nie zaś całkowity ich brak. W zorganizowanym społeczeństwie nie ma takiej sytuacji, żeby norm po prostu nie było. Nawet w stanie wojny, chaosu strukturalnego, czy tzw. zdziczenia obyczajów normy i wartości istnieją (inaczej nie byłoby bohaterów), one tylko przestają być powszechnie ważne i przestrzegane.

2.1.1. Czynniki wysokiego ryzyka anomii

Powstaje wobec tego pytanie, co sprawia, że człowiekowi przestaje zależeć na prze sti/egamu norm. Jakie zjawiska społeczne uruchamiają procesy anomijne. Najogól mej rzecz ujmując, istnieje kilka tego typów zjawisk, które Durkheim (ibidem) naz\ * -ij anomijnyini faktami społecznymi. Si} to:

•    zjawiska, które powodują rozpad więzi międzyludzkich (rozpad rodziny, pod

stawowych wspólnot, a obecnie np. mobbing, bezrobocie przyp. I I*).

•    n i e p i ze w i dy wa I n ość procesów społecznych (kryzysy, konflikty. kata.st.otV spo

cc/uc. a e tez gwałtowna hossa, nieoczekiwany wzrost możliwości, dcponulizacja pcw nych zachowań społecznych),