2 (2104)

_______

cc

<<

WYBRANE ZAGADNIENIA 1 FIZJOLOGII PRACY / ERGONOMII

1) Psychofizjologiczne problemy człowieka w środowisku pracy

Środowisko jest postrzegane przez człowieka za pomocą komórek nei w\ch działających jako receptory czuciowe, często zorganizowane wnarz zmysłów. Sygnał, jaki te narządy odbierają jest przekazywany w postaci sów elektrycznych drogą nerwową zwaną wstępującą, do ośrodkowego ukłai nerwowego (mózgu).

Ośrodkowy układ nerwowy analizuje, interpretuje i przetwarza sygnty w odpowiednich strukturach mózgu, gdzie wytwarza się obraz rzeczywistości i koncepcja działania. Następny krok to przekazanie informacji z ośrodkowego,j układu nerwowego do narządów wykonawczych, zstępującą drogą nerwową] i hormonalną. Narządy wykonawcze (w układach: motorycznym, krążenia, oddy-J chama, trawiennym, hormonalnym) zmieniają środowisko wewnętrzne organizmu, 7 dostosow ując je do działania w zmienionych warunkach zewnętrznych.

Układ nerwowy szybko reaguje na bodźce środowiska. Z polecenia układu] nerwowego, z szybkością mierzoną w sekundach mięśnie kurczą się, narządy] modyfikują swoje czynności, a gruczoły podejmują czynność wydzielniczą.

Układ hormonalny działa wolniej, hormonalna odpowiedź na bodziec i jej na-1 stępstwa mogą trwać minuty, godziny a nawet lata. Szczególnie ważne znaczenia w reakcji na bodźce środowiska zewnętrznego mają hormony współpracująca z układem nerwowym, zwane neurohormonami. Jak dowodzą badania ostatnich]

Jat, w wykonywaniu poleceń ośrodkowego układu nerwowego współdziała wiele f układów neurohormonalnych i wiele czynnych substancji organizmu

Odebranie sygnału z ośrodkowego układu nerwowego o zmianie środowiska f zewnętrznego powoduje przyspieszenie akcji serca, rozszerzenie pęcherzykówM płucnych, mobilizuje rezerwy metaboliczne i pobudza inne autonomiczne 1 (niezależne od naszej woli) zmiany fizjologiczne, przygotowujące organizm do i reakcji na bodziec (walki lub ucieczki).

54

Hormony »ą aktywnymi, biochemicznymi substancjami produkowanymi prze/ gruczoły wewnętrznego wydzielania i rozprowadzanymi przez krew do odległy*^ komórek narządu, w którym staja się aktywne. Hormony współpracujące z układem nerwowym, przenoszące polecenia z układu nerwowego do narządu wykonawczego są nazywane neurohormonami

Przekazywanie sygnału trwa drogą hormonalną dłużej niż drogą nerwową i skutki pobudzenia utrzymują się dłużej w organizmie.

Relacje między bodźcami środowiska i odpowiedzią organizmu są najbardziej wyraziste w stanach dużej aktywności organizmu, występującej w odpowiedzi na silne bodźce środowiska. Są to kompleksowe zmiany w środowisku wewnętrznym organizmu oraz odpowiedzi behawioralne (w zachowaniu;.

Stres to jedno z częściej używanych pojęć, określających w obiegowym ujęciu stany emocjonalne spowodowane różnymi czynnikami środowiska życia i pracy zawodowej, mogące mieć niepożądane konsekwencje zdrowotne lub wręcz ogólną, nieokreśloną uciążliwość życia.

Spośród licznych definicji stresu, w których próbowano wyrazić najbardziej charakterystyczne cechy tego zjawiska, najbardziej trafna z fizjologicznego punktu widzenia wydaje się definicja sformułowana przez Kozłowskiego i Nazar (1995), w której określono: „stres jest to nadmierna reakcja na jakiekolwiek obciążenie, obejmująca zmiany neurohormonalne".

Definicja ta precyzuje istotę stresu jako zjawiska charakteryzującego się reakcją niewspółmiernie dużą do potrzeb organizmu, określonych koniecznością odpowiedzi na bodziec. Pozwala to na odróżnienie działania czynnika stresowego od wszelkich innych czynników środowiskowych, na które odpowiedź w jej zakresie i sile jest podporządkowana potrzebom dostosowania się do wymagań środowiska.

W ergonomii używa się ogólnego pojęcia stres pracy. W definicji Tichauera (1979), stres pracy określono jako „każde działanie czynnika środowiska pracy na organizm”. Według autora kryterium kwalifikacji i oceny stresu jest zmniejszona tolerancja pracy. Tolerancja pracy jest określana natomiast jako stan, w którym pracownik pracuje w tempie akceptowanym z ekonomicznego punktu widzenia, jednocześnie utrzymując emocjonalną i fizjologiczną harmonię (welł-being), czerpiąc zadowolenie i satysfakcję z pracy. Przy czym zmniejszona tolerancja pracy, wg autora, jest to kryterium oddzielające stres o charakterze akceptowanym od stresu niepożądanego.

W pracach terminologicznych europejskich komisji normalizacyjnych stres pracy proponuje się określić jako pojęcie równoważne z pojęciem obciążenie zewnętrzne oznaczające całokształt warunków zewnętrznych i wymagań w systemie pracy, które zakłócają fizjologiczną i/lub psychologiczna równowagę organizmu. Wewnętrzna reakcja organizmu na stres została określona jako stra-in, co oznacza zmiany psychofizjologiczne zachodzące pod wpływem stresu, uwzględniające też cechy i zdolności osobnicze.

W świetle tej definicji stresem określono różnorodne czynniki środowiska, powodujące strain, czyli określone zmiany w środowisku wewnętrznym organizmu. Terminem stres termiczny określa się niekomfortową temperaturę środo-

55