31

skiego i równie nieoczekiwanie mały udział przewozów towarowych, zwłaszcza węgla. W 1847 roku na „węglowych” kolejach górnośląskiej i świebodzickiej przewieziono zaledwie po 25 tys. ton węgla przy ogólnej masie przewiezionych towarów odpowiednio przez każdą z tych kolei: 87,5 tys. ton i 72,5 tys. ton.

Następne dziesięciolecia przyniosły znaczne zwiększenie przewozów w wyniku szybkiego rozwoju górnictwa węglowego (w 1840 roku na Śląsku wydobyto 0,5 min ton, a w 1900 roku — 25 min ton węgla) oraz wzrostu produkcji przemysłu hutniczego i maszynowego. Do ożywienia przewozów na kolejach śląskich w dużym stopniu przyczynił się również tranzyt, zwłaszcza od czasu, gdy galicyjska kolej dotarła do granicy rumuńskiej w Czerniowcach (1866) i do granicy rosyjskiej w Brodach (1869).

W latach pięćdziesiątych Towarzystwo Kolei Górnośląskiej, najsilniejsze z ówczesnych pruskich przedsiębiorstw kolejowych, przystępuje do budowy linii wiodących z Wrocławia na północ. W 1856 roku zostaje otwarta linia Wrocław—Rawicz—Leszno—Poznań. Następnie, w wyniku przejęcia od państwa w administrację, a później na własność kolei z Poznania do Stargardu — Towarzystwo Kolei Górnośląskiej otwiera pierwsze bezpośrednie połączenie Śląsk— Szczecin. W latach 1872—1873 to samo Towarzystwo buduje kolej z Poznania do Bydgoszczy. Z innych, ważniejszych inwestycji kolejowych na ziemiach pod pruskim panowaniem należy wymienić linię z Wałbrzycha przez Legnicę, Zieloną Górę, Kostrzyń i Chojnę do Szczecina (1871—1877), należącą do Towarzystwa Kolei Wrocław—Świebodzice, oraz kolej tzw. górską — ze Zgorzelca przez Jelenią Górę do Kłodzka (1865—1867). Ta ostatnia kolej została zbudowana z funduszów państwowych, gdyż kapitał prywatny obawiał się ryzyka związanego z wysokimi kosztami budowy w trudnym, górskim terenie.

Trzecim potentatem operującym na terenie Śląska stało się Towarzystwo Kolejowe Prawego Brzegu Odry, założone przez wielkich obszarników śląskich, których interesy pominięto przy budowie kolei wzdłuż lewego brzegu Odry. Towarzystwo to zbudowało sieć liczącą 315 km. która w 3/5 służyła przewozom węgla.

Jednym z celów ekspansji tego Towarzystwa było otwarcie drogi zbytowi węgla śląskiego w Królestwie Polskim. W niedługim czasie Towarzystwo Kolejowe Prawego Brzegu Odry przejęło w dzierżawę kolej war-szawsko-wiedeńską, połączoną uprzednio w Szopienicach ze śląską siecią kolejową należącą do Towarzystwa. Dzierżawcy kolei warszawsko-wiederiskiej szybko rozbudowali ją przedłużając od Łowicza przez Kutno aż do granicy pruskiej w Aleksandrowie. Koleje prawobrzeża Odry prosperowały doskonale, czego dowodem było w 1883 roku — podczas wykupu sieci

27. Pierwszy pociąg z Wrocławia do Oławy (22 maja 1842 r.)

28. Pierwszy dworzec kolei górnośląskiej we Wrocławiu

29. Dworzec Wrocław Główny (1857 r.)

30. Dworzec »• Legnicy

przez państwo — wypłacenie ogromnego odszkodowania, w wysokości 76,5 min marek, co stanowiło 185% nominalnej wartości akcji Towarzystwa.

Do nie zrealizowanych inwestycji kolejowych w pruskim zaborze trzeba zaliczyć projekt bezpośredniego połączenia Wrocławia z Warszawą przez Wieruszów, Sieradz i Łódź. Linię doprowadzono jedynie

31