32

2. RÓŻNORODNOŚĆ ŻYCIA NA ZIEMI

płatki korony

pręcik

woreczek

pyłkowy

główka pręcika

słupek

dolny

Uwago: W celach taksonomicznych wyróżnia się m.in.:

-    słupek górny - zalążnia znajduje się powyżej dna kwiatowego,

-    słupek dolny - zalążnio jest zagłębiona z dnie kwiatowym; analizuje się liczbę elementów kwiatu, typ symetrii itd.

Różnorodność budowy kwiatów i kwiatostanów x przystosowaniem do zapylenia

Samozapylenie jest niekorzystne za względu na zmniejszenie zmienności genetycznej potomstw-; i ujawnianie się szkodliwych mutacji (tu zalety ma obcopylność). Rośliny bronią się przed samoze-pyleniem - nierównoczesne dojrzewanie pręcików i słupków (przedprątność oraz przedsłupność duża różnica w długości słupków i pręcików (heterostylia), mechanizmy uniemożliwiające wykształ-cenie nasion po zapyleniu własnym pyłkiem (samopłonność).

Sposoby zapylenia:

•    wiatropylność, np. trawy, liczne drzewa

•    owadopylność (ważny sukces ewolucyjny) - większość okrytonasiennych

•    wodopylność

Typy kwiatostanów

Budowa kwiatu obupłciowego rośliny okrytonasiennej

•    kwiat obupłciowy - zawsze zawiera jednocześnie słupek i pręciki

•    dno kwiatowe - silnie skrócona tzw. os kwiatu

•    okwiat - zielony kielich i barwna koronc (dość często niezróżnicowany)

•    kielich - składa się z działek kielicha

•    korona - składa się z płatków, zwykle bcn-nych, służy wabieniu zwierząt (zapylaczy kwiato-

•    słupek albo grupa słupków (słupkowie; -zrośnięte brzegami owocolistki

•    zalążnia - część słupka chroniąca żalą:--które po zapłodnieniu przekształcają się " sienie, a ściany zalążni w owocnię (por. dc:=

•    znamię słupka - szczytowa część słupka d"¹ żąca do przyjmowania ziaren pyłku

•    zalążek - składa się z ośrodka otoczone;-dwiema osłonkami

•    pręcikowie - składa się z pręcików zbywanych z nitki pręcikowej i główki. W głó'^v'--pręcika znajdują się zwykle 4 woreczki

we, a w nich tkanka archesporialna, której" morki po mejozie dają ziarna pyłku.

Cykl rozwojowy rośliny dwuliściennej (tak jak u nagonasiennych rozmnażanie przebiega etapowo: najpierw zapylenie, polem zapłodnienie).

jądro    v

centralne \ (u licznych gatunków po zlaniu się jąder powstaje jądro wtórne - 2n)

komórka jajowa I/\ synergidy

Powstanie siedmiokomórkowego ośmiojądrowego woreczka zalążkowego

W wyniku trzech podziałów mitotycznych powstaje 8 jąder potomnych, które utworzą następnie: komórkę jajową, synergidy, antypody oraz wtórne jądro woreczka zalążkowego (diploidalne).

aparat

jajowy

Cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej

, --/Tjh    o    mirkospora

ziarno

pyłku

Rozwój woreczka zalążko wego okrytonasiennych (gametofitu żeńskiego)

cztery makrospory

degenerujące

makrospory

osłonki (2n)

rozwijająca się makrospora

cztery 7^ makrospory

rozwijająca się makrospora

okienko

.synergidy

| komórka jajowa

trzy

degenerujące

makrospory

łupina (2n) zarodek (2n)^

lądro

centralne

formujący się woreczek zalążkowy (ga-metofit żeński)

bielmo (3n)-

nasienie

antypody

W kwiecie (w zalążku) rozwijać się będzie gametofił żeński, w woreczkach pyłkowych (w obrębie mikrospory - ziarna pyłku) - gametofił męski. Przedrośle żeńskie, zwane woreczkiem zalążkowym, składa się zwykle z 7 komórek. Jego rozwój rozpoczyna się podziałem mejotycznym jednej z komórek ośrodka zalążkowego (powstają 4 makrospory, z których 3 degenerują).

Rozwój ziarna pyłku (gametofitu męskiego)

Ziarno pyłku rozwija się podobnie jak u roślin nagonasiennych. Ulega jednak jeszcze większej redukcji, tzn. zbudowane jest tylko z dwóch komórek: wegetatywnej (a) (łagiewko-\wej) i generatywnej (b), która także daje dwie komórki /plemnikowe (c). Jedna z nich połączy się z komórką jajową i utworzy zygotę, z której rozwinie się zarodek. Druga komórka plemnikowa połączy się z wtórnym jądrem woreczka zalążkowego, dając triploidalne bielmo. Jest to tzw. podwójne zapłodnienie występujące tylko u okrytonasiennych.

łcgiewk a/

Yfj wtórne J Mro

komórkciif

jajowa

gameta męska X

Przebieg podwójnego zapłodnienia i rozwój nasienia

antypody    komórka macierzysta tworzące się    zarodek

^ ^^^^^^~^\^bielma wtórnego    bielmoV^^

liścienie

synergidy

zapłodnienie^N

zygota zarodek

bielmo

nasienna

1

nasienie - u okrytonasiennych organ przetrwaInikowy rośliny, powstający w wyniku podwójnego zapłodnienia; służy do rozsiewania się rośliny; składa się z zarodka (diploidalnego), bielma (triplo-dalnego) i łupiny nasiennej (diploidalnej) • zarodek - wczesne stadium rozwojowe rośliny, zbudowany z liścieni, stożka wzrostu korzeni i łodygi • bielmo - tkanka gromadząca odżywcze materiały zapasowe do rozwoju zarodka # łupina nasienna - rozwija się z integumentów, zabezpiecza zarodek, m.in. przed czynnikami atmosferycznymi, bakteriami