42

_

2. RÓŻNORODNOŚĆ ŻYCIA NA ZIEMI

grzbietowe naczynie krwionośne

podłużny fałd jelita

jelito

kutykula

nabłonek

kanalik wydalniczy-otwór wydalniczy

podwójny łańcuszek nerwowy

Budowa wewnętrzna pierścienic na przykładzie dżdżownicy ziemnej

wtórna jama ciała

szczecinki

gardziel

wór powłokowo -mięśniowy

grzbietowe naczynie krwionośne

zwoje

nadgardzielowe

otwór gębowy zwoje

- jelito

brzuszne

naczynie

podgardzielowe naczynia tętniące    L . wole . _t ¹ , , P^ara zwojów brzuszny krwionośne

przeiyK    żołądek segmentowych pień nerwowy

PRZEKRÓJ POPRZECZNY SEGMENTU

mięśnie

mięśnie podłużne

brzuszne naczynie krwionośne

PRZEKRÓJ PODtUZNY CIAŁA

•    Ściana ciała - wór powłokowo-mięśniowy (czasem mylnie: wór skórno-mięśniowy). Od zewnątrz: bezpostaciowa kutykula (niekiedy wysycona chityną) wytwarzana przez leżący poniżej nabłonek jednowarstwowy. Głębiej: dwie (okrężna i podłużna) warstwy mięśni. Rzadziej także mięśnie skośne.

•    Układ pokarmowy rurkowaty dzieli się na wyspecjalizowane odcinki: jelito przednie, środkowe i tylne. W jelicie przednim za jamą gębową leży umięśniona gardziel oraz przełyk. W gardzieli gruczoły ślinowe (ślinianki). Dodatkowo występuje wole (także np. u pijawek). Jelito środkowe - prosta rura z podłużną rynienką po stronie grzbietowej (tzw. tyflosolis). Jelito tylne zakończone jest otworem odbytowym.¹

•    Układ krwionośny zamknięty (krew nie wylewa się z naczyń, a więc nie miesza z płynem jamy ciała, wyjątkiem są pijawki), brak serca. Naczynie grzbietowe prowadzi krew z tyłu ciała w kierunku płatu głowowego. Naczynie brzuszne prowadzi krew z przodu ciała ku tyłowi. Naczynia podłużne i okrężne, kurcząc się, powodują przepływ krwi. Krew często zawiera barwnik oddechowy rozpuszczony w osoczu:

UKŁAD WYDALNICZY (WIDZIANY Z GÓRY’

N n

przegrody między-segmentalne (sepia)

hemoglobinę, erytrokruorynę (czerwone) lub chlorokruorynę (barwnik zielony).

9 Układ wydalniczy metanefrydialny - para orzęsionych lejków w jednym segmencie wychwytująca metabolity (mocznik lub amonict z jamy ciała i usuwająca kanalikami prze: otwór w powłoce ciała na zewnątrz (w następnym segmencie). Nefrydia (tu nazywane czasem metanefrydiami) odpowiadają także z a osmoregulację.

•    Układ nerwowy drabinkowy (czasem węzło-wo-drabinkowy) - zwój nadgardzielowy, zw°> podgardzielowy, obrączka okołogardzielowc. łańcuszek brzuszny, tzn. zwoje segmentów-' z konektywami i komisurami. U form wyspec;: lizowanych brzuszne zwoje nerwowe i pnie zlewają się w jeden brzuszny łańcuszek nerwów

•    Wymiana gazowa - przez powłoki cia-U wieloszczetów także silnie ukrwione poroP-' dia, u niektórych z wyraźnymi wyrostkom skrzelowymi (skrzela zewnętrzne).

•    Przestrzenie wtórnej jamy ciała (celomo pełnia płyn.

Cechy pierścienic
Charakterystyka pierścienic	Nereida	Dżdżownica	Pijawka
Segmentacja	heteronomiczna (ale tylko w przedniej i tylnej części ciała)	homonomiczna	pozornie homonomiczna
Przednia część ciota	płat przedgębowy (na nim głaszczki, czułki i oczy) i płat gębowy (w nim otwór gębowy) tworzą tzw. głowę	prosty płat głowowy	przednie segmenty przekształcone w przyssawkę
Pozostałe odcinki ciało	segmenty opatrzone dwugałęzi-stymi parapodiami (przynóżka-mi) wyposażonymi w szczeciny i wyrostki; płat odbytowy	brak parapodiów
		pierścienie ze szczecinkami	stała liczba pierścieni; przyssawka tylna
Występowanie	wody słone	wilgotna gleba	wody słodkie, wilgotna gleba
Znaczenie (wybrane aspekty)	pokarm dla zwierząt morskich, mineralizacja dna morskiego, jako nawóz, osiadłe wieloszczety są filtratorami	kształtowanie struktury gleby, zwiększanie jej żyzności, produkowanie humusu	źródło hirudyny, wykorzystywane w medycynie do terapii; pasożyty zwierząt

Układ krążenia pierścienic

Trochofora

y^

naczynie grzbietowo--parapodialne

naczynie _

grzbietowe

naczynie

okrężne

naczynie naczynie brzuszno-brzuszne -parapodialne

Larwa wieloszczetów: a — pojedyncze włókna mięśniowe, b - rzęski, c - jelito, d - otwór gębowy, e - protonefrydium, f - otwór odbytowy

Rozmnażanie i rozwój

O wieloszczety

-    rozwój złożony, larwa pływająca - trochofora O skąposzczety

-    zapłodnienie krzyżowe, rozwój prosty

-    jaja rozwijają się w mufkach wytwarzanych przez siodełko O pijawki

-zapłodnienie krzyżowe, rozwój prosty

-    jaja rozwijają się w kokonach wytwarzanych przez gruczoły siodełka

Aromorfoza - zmiany w budowie i funkcjonowaniu organizmów, podnoszące je na wyższy poziom rozwoju ewolucyjnego, umożliwiające opanowanie nowych środowisk.

Ewolucyjne osiągnięcia pierścienic, które można zaliczyć do aromorfoz:

1.    celoma (wtórna jama ciała) - sprawniejsza wymiana substancji

2.    cefalizacja - proces wyodrębnienia odcinka głowowego (np. u nereidy),

3.    parapodia - zaczątki układu lokomocyjnego i oddechowego (np. u nereidy),

-* zamknięty układ krwionośny - zwiększenie tempa przepływu hemolimfy.

1

Czasem układy z przewodem pokarmowym zakończonym otworem odbytowym nieściśle określa się m¹¹ drożnych (drożny musi być każdy przewód pokarmowy, nawet ten bez otworu odbytowego).