56 57 (10)

Reprezentanci tej metody twierdzą, że ogniskowe uszkodzenia mózgu niszczą lub zaburzają przebieg tylko tych procesów umysłowych, których moduły zostały naruszone, natomiast pozostałe funkcje psychiczne pozostają bez zmian. Na rzecz przyjęcia takiej hipotezy przemawiają często obserwowane w klinice objawy wybiórczych zaburzeń funkcji psychicznych (np. typu prozopagnozji, anomii, agnozji barw) przy braku innych deficytów (por. Osiejuk, 1994).

W rehabilitacji osób z afazją celem neuropsychologów poznawczych jest opisanie stanu funkcji językowych pacjenta w terminach systemu modułów. Określa się, które z modułów zostały u chorego zaburzone, które zachowane. Tworzone są skomplikowane systemy modułów dla poszczególnych czynności językowych. Na przykład na model procesu odbioru słowa autorstwa Patterson i Shewell (za: Howard, Hat-field, 1987) składają się moduły wejścia i wyjścia między innymi dla procesów analizy akustycznej, słuchowej reprezentacji słownika, reprezentacji fonetycznej oraz ogólnej reprezentacji systemu poznawczego. Przekaz informacji między modułami przedstawiony jest w modelu za pomocą sieci wielu połączeń. W systemie z „n" składnikami każdy element może być zachowany lub zaburzony. Istnieje zatem:

n

2 - 1

możliwych wzorów zaburzeń. Jeśli model czytania zawiera 14 modułów (n=14), to według neuropsychologów poznawczych należy się spodziewać 16383 możliwych wzorów dysleksji.

Najwcześniejszym przykładem zastosowania tej metody jest praca Marshalla i Newcomba nad nabytymi zaburzeniami czytania. W latach siedemdziesiątych twórcy ci zaobserwowali u dwóch pacjentów odmienne typy dysleksji. Pierwszy z chorych nie mógł odczytać prostych słów metodą literowania, popełniał liczne parafazje werbalne w ramach jednej kategorii znaczeniowej. Słowo „liberty" czytał jako „freedom" (oba słowa znaczą w języku angielskim „wolność"). Drugi pacjent mógł odczytywać złożenia literowe (słowa sensowne, bezsensowne) litera po literze. Popełniał natomiast parafazje dźwiękowe, czytał całe słowa. Zaobserwowane zaburzenia Marshall i Newcomb odnieśli do teorii procesów czytania. Zgodnie z tą teorią istnieją dwa sposoby czytania wyrazów. Sposób leksykalny polega na dojściu do semantycznej reprezentacji znaczenia danego słowa w słowniku umysłowym. Tą metodą wyraz czytany jest jako całość. Sposób nieleksykalny, stosowany wtedy, gdy mamy do czynienia z wyrazem nieznanym, bezsensownym, długim czy trudnym, polega na składaniu liter. Powyższy sposób czytania aktywizuje reprezentację fonetyczną. Typ zaburzeń u pierwszego chorego nazwano dysleksją głęboką, natomiast u drugiego - dysleksją powierzchniową.

W odróżnieniu od rozwijanej teorii procesów poznawczych, problemy terapii pozostają na drugim planie w szkole neuropsychologii poznawczej. Podstawowym zadaniem rehabilitacji jest przywrócenie utraconego elementu systemu językowego. Efekt ten osiągnąć można stosując metody opracowane w ramach różnych metod rehabilitacyjnych. Postuluje się np. wykorzystywanie metod typowych dla szkoły reorganizacji funkcji, pragmatycznej oraz stymulacji (np. Osiejuk, 1994 b).

Aktualnie istnieje wiele metod rozwiązywania problemu rehabilitacji osób z afazją. Poszczególne szkoły prezentują odmienne poglądy na temat mechanizmów zaburzeń językowych w afazji oraz procesu terapii. Propozycje metod teoretycznych i metod rehabilitacyjnych każdej ze szkół mają swoje niezaprzeczalne wartości. W dalszym ciągu brakuje jednak ujednoliconej, systematycznej teorii mechanizmów afazji i najefektywniejszych technik terapeutycznych. W praktyce terapeuci stosują zatem metody eklektyczne, wykorzystują, w sposób bardziej lub mniej świadomy, metody rehabilitacji typowe dla wielu wyżej opisanych szkół.

BIBLIOGRAFIA

1.    Crerar M. A., Ellis A. W., Dean, E. C, Remediation of sentence, 1996.

2.    Processing deficits in aphasia using a computer-based microworld, Brain and Language, 52, 229-275.

3.    Davis G.A., Wilcox M. )., Adult Aphasia Rehabilitation: Applied Pragmatics, NFER -Nelson, Windsor, 1985.

4.    Howard D., Hatfield F.M., Aphasia therapy. Historical and contemporary issues, LEA Publishers, Hove, 1987.

5.    Howard D., Patterson K., Franklin S., Orchard-Lisle V., Morton J., Treatment of word retrieval deficits in aphasia. A comparison of two therapy rnethods, Brain, 108, 817-829, 1985.

57