6 (2067)

Podstawy I Metody Oceny Środowiska Pracy 2002, tir 2(36), s. 5-32.

dr MACIEJ TARKOWSKI

pref. dr hab. STANISŁAW

TARKOWSKI

Instytut Medycyny Pracy

im. prof dr. tmd Jerzego Jlofcra

90-950 Lódi ul. ,ńt\ Teresy

Amoniak

Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

NDS: 14 mg/m¹' NDSCIi: 28 mg/ra¹

Dota zatwierdzenia przez Zespól Ekspertów: 26.09.2000 Datn zatwierdzenia przez Komisję ds. NDS iNDN: 20.12-2000

Amoniak jest bezbarwnym guzem o ostrym i odpychającym zapachu, wyczuwalnym w zakresie stężeń 0,6 + 40 cog/m¹, W wodzie 90% amoniaku występuje w postaci jonów amonowych. Ponad 90% amoniaku w powietrzu jest pocłiodzcniamamraincgo, a jedynie około 5% pochodzi zprodukcji w zakładach przemysłowych z czego 80% wykorzystuje się do produkcji nawozów. Głównym źródłem narażenia jest powietrze. Narażenie pokarmowe lub skórne może być wynikiem jedynie przypadkowego spożycia soli amoniaku lub polania się jego stężonym roztworem.

7*i

Siaitki powtarzanego narażenie na amoniak są-przede wszystkim związane z jego działaniem drażniącym na górne drogi oddechowe. Amoniak ulega szybkiemu wchłanianiu i wydalaniu w górnych drogach oddechowych, ; dlatego nie powoduje zminti w głębszych tkankach organizmu.

i W dostępnym piśmiennictwie nic ma informacji o teratogennym, genotoksycznym lub kancerogennym działaniu ' amoniaku.

Najmniejsze stężenie amoniaku, 'po którym obserwowano drażnienie górnych dróg oddechowych i oczu oraz i pogorszenie funkcji oddechowej płuc, wynosiło 70 mg/m³ (LOAEL). Za podstawę wartości NDS amoniaku przyjęto stężenie 35 mg/ra¹. Po narażeniu na amoniak o tym stężeniu nie obserwowano skutków szkodliwych dia zdrowia ludzi (NOAEL). Uwzględniając wrażliwość osobniczą ludzi oraz wartość normatywu przyjętą w Unii Europejskiej, zaproponowano, nby wartość NDS amoniaku, jako wartość średnią ważoną dla 8-godzinncgo dnia ! pracy, ustalić na poziomie 14 mg/ra³ (19,74 ppm); a wartość NDŚCłt - na poziomic 28 mg/rn³ (39,48 ppm), zc względu na działanie drażniące związku.

Wartości normatywu są zgodne z rozporządzeniem ministra pracy i polityki społecznej z dnia 29 listopada 2002 r, w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU nr 217, pozl 1833.

W normach PN-7J/Z'04Q4i i PN-91/Z-04009/02 określono metody oznaczania stężenia amoniaku w powietrzu rra stanowiskach pracy, j

Właściwości fizykochemiczne (ATSDR 1990; WIO 1986):

- postać i wygląd

- masa cząsteczkowa

- próg wyczuwalnego stężenia

- temperatura topnienia

- temperatura wrzenia

- rozpuszczalność w wodzie

- gęstość (gazu)

- współczynniki przeliczeniowe

■ ai/UtóJOEIWSTYKA SUIłSTANCJI, ^AStI'OSOiyANll^ :f-> ¥

NATIAŻENIE ZAWODOWE: • ' ‘^1*jO

■'•■• ‘ •'•■- ^V‘^

•Ogólno dmrakterystykn substancji (ATSDR1990; "VVHO 1986) i,.

- nazwa chemiczna •

- wzór sumaryczny

- wzór stmkturalny

amoniak

KH₃

I-I

Ult.A;r , V :

- nazwa w rejestrze CAS

- numer w rejestrze CAS

- synonimy i nazwy preparatów handlowych

H—N.-H

ammonia

7664-41-7

anhydrous ammonia.

bezbarwny gaz o ostrym zapachu • 17,03

wg różnych informacji 0,6 -- 40 inr/in'

-77,74 °C -33,42 °C

■ łatwo rozpuszcza się w wodzie 0,77J4g/L.

lppra=0,708 mg/m³ (w temp. 20 ^PC, 760 umil :<ó, 1 rog/m³-141 ppm.

W środowisku wodnym o pH - 975 następuje r ównowaga między stężeniem arnonia • ku a jonami amonowymi, natomiast w środowisku o pl-l = 7w postaci jonów amonowy.-.¹! występuje 90 + 99% amoniaku.

Produkcja, zastosowanie oraz narażenie .zawodowe

Amoniak w skali przemysłowej jest produkowany metodąIlnbcr-Dosch. W metodzie tri azot i wodór są wiązane katalitycznie pod wysokim ciśnieniem. W mniejszej skali jest stosowana metoda odzyskiwania amoniaku z soli amonowych w procesie podgrzewania w warunkach zasadowych. ^

Synteza przemysłowa amoniaku jest źródłem mniej niż 5% całkowitej ilości amoniaku w środowisku. Osiemdziesiąt procent produkowanego przez człowieka amoniaku wykorzystuje się głównie do produkcji nawozów. Amoniak jest stosowany także w produkcji plastiku, włókien sztucznych, materiałów wybuchowych oraz środków czystości. W obecności katalizatorów amoniak jest używany do produkcji aminokwasów z ketokwasów, Amoniak rcaguir ;• kwasem podchłorawym (I-IOCł) i tworzy monocldoraminę,-dichlornminę lub trichlorck azotu. Narażenie zawodowe na amoniak jest związane z miejscem jego produkcji, transportu i stosowania.

Głównymi źródłami narażenia na amoniak są miejsca intensywnej produkcji rolnej, a w szczególności tam, gdzie przygotowuje się i wykorzystuje obornik oraz wysypiska śmieci.