8

154 FILOZOFICZNE I IDEOLOGICZNE PODSTAWY EDUKACJI

„Pogląd” - w tym szerokim rozumieniu -jest kształtowany przez formalne i nieformalne instytucje edukacyjne. Większą część procesu nauczania poświęca się na wpajanie określonych zapatrywań społecznych, politycznych i ekonomicznych oraz na przekazywanie umiejętności i wiedzy potrzebnych do funkcjonowania w tych trzech dziedzinach życia.

Poglądy danego człowieka, ukształtowane przez ideologię wpływają nie tylko na zewnętrzne relacje pomiędzy nim a systemem społecznym, politycznym i ekonomicznym, ale także na jego wewnętrzne poczucie istnienia czy własnej tożsamości oraz na samoocenę. To, jak dana osoba ostatecznie ustosunkuje się do tych systemów, determinuje jej postawę wobec własnej tożsamości, roli, funkcji, aspiracji oraz przeznaczenia. Ideologia - oddziałując zarówno poprzez środowisko edukacyjne, czyli ukryty program nauczania, jak i elementy oficjalnego programu nauczania - wyznacza różne role osobowe i funkcyjne nie tylko w szkole, ale także w przyszłym życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym (zawodowym).

Funkcjonalna elastyczność ideologii

W swoim dążeniu do stworzenia konsensusu i ukształtowania świadomości ideologie wykazują się różnym stopniem funkcjonalnej elastyczności. Mamy więc z jednej strony takie, które tolerują czy wręcz promują postawy pluralistyczne, oraz z drugiej - takie, które dopuszczają tylko jeden światopogląd¹⁰. Od czasu powstania Stanów Zjednoczonych nieustannie toczy się w tym kraju debata na temat miejsca nowych grup imigrantów w amerykańskim społeczeństwie. W dyskusji tej ścierają się dwie frakcje: zwolenników amerykanizacji osiedleńców oraz rzeczników kulturowego pluralizmu.

Ci pierwsi są wyrazicielami koncepcji ideologicznej, według której przeszłość Ameryki to w dużej mierze historia dokonań białych angielskich protestantów. Są oni przekonani, że to właśnie dzięki stanowiącym większość anglojęzycznym protestantom mógł powstać przedstawicielski system rządów i skodyfiko-wany system praktyk sądowniczych, a kraj zyskał status największej przemysłowej potęgi światowej. Nauki historyczne i społeczne utrwaliły etos tej dominującej grupy, prezentując związane z nią wybitne postaci jako godnych naśladowania bohaterów.

Przewidywano, że konsekwencją polityki amerykanizacji imigrantów - z których po 18S0 roku tylko niewielki procent stanowili Anglicy i protestanci - będzie ich akultura-cja narodowa. Według zwolenników tej koncepcji taka polityka miała umożliwić zachowanie amerykańskich instytucji oraz amerykańskiego charakteru narodowego.

Polityka oświatowa oparta na takiej monolitycznej ideologii zaważyła zarówno na środowisku szkolnym - ukrytym programie nauczania - jak też na oficjalnym czy jasno sprecyzowanym programie nauczania. Środowisko szkolne, a mianowicie przepisy, regulaminy, ustalone formy zachowania oraz utrzymywanie relacji uczeń - nauczyciel, promowało wartości związane z etyką pury-tańską: punktualność, dbałość o porządek, oszczędność, przedsiębiorczość i poszanowanie cudzej własności. Wpajanie tych wartości było między innymi elementem szkolenia zdyscyplinowanej siły roboczej niezbędnej dla rozwoju społeczeństwa przemysłowego.

W polityce edukacyjnej zgodnej z ideologią amerykanizacji wykorzystywano pewne komponenty oficjalnego programu nauczania, aby za ich pomocą kształtować jednolite społeczeństwo. Językiem nauczania był angielski, na zajęciach z literatury omawiano lektury anglojęzyczne. Dzieci nicmówiące po angielsku miały się nauczyć

1° Tamże, s. 38.

tego języka i zapomnieć swojej mowy ojczystej po to, by upodobnić się do członków grupy dominującej.

W przeciwieństwie do wyznawców monolitycznej koncepcji narodowego charakteru Amerykanów rzecznicy ideologii kulturowego pluralizmu postrzegali przeszłość Stanów Zjednoczonych z szerszej i bardziej wielowymiarowej perspektywy. W kształtowaniu narodowej tożsamości Amerykanów miało i nadal ma swój udział wiele grup i narodowości - rdzenni Amerykanie, Afro-amcrykanie, Latynosi, a także Europejczycy z Europy Południowej i Wschodniej oraz z Wysp Brytyjskich i Europy Północnej. Konsekwencją takiej pluralistycznej interpretacji przeszłości Ameryki jest docenienie różnorodność językowej, społecznej i etnicznej. Co prawda warunki osiągnięcia konsensusu byty w teorii pluralizmu kulturowego określone mniej precyzyjnie niż w koncepcji zwolenników amerykanizacji, jednak właśnie to stanowiło jej siłę -umożliwiała ona bowiem uzyskanie przez, różne grupy wspólnego, głębszego poczucia identyfikacji z narodem amerykańskim, polegającego na poszanowaniu tożsamości innych grup, a nie na jej wypieraniu. Innymi słowy, przyjęcie postawy pluralistycznej i wspieranie odrębności etnicznej czy językowej nie oznacza rezygnacji z poszukiwania wspólnego rdzenia kulturowego. Na przykład polityka edukacyjna promująca nauczanie dwujęzyczne opiera się na założeniu, że posługiwanie się nie tylko angielskim, ale i językiem własnej grupy etnicznej umożliwi uczniowi dobre funkcjonowanie zarówno w tej grupie, jak i w szerszym społeczeństwie.

Podobnie jak ideologia monolityczna, ideologia kulturowego pluralizmu również wywiera wpływ na środowisko szkolne i program nauczania. W wypadku tego pierwszego status wartości uzyskują różnice językowe, etniczne i rasowe. Szkoła, która promuje te wartości, jednocześnie buduje porozumienie międzykulturowe. Elementy oficjalnego programu nauczania, a zwłaszcza literatura, historia i wychowanie obywatelskie, powinny uwzględniać wkład poszczególnych grup etnicznych i rasowych we wspólne dziedzictwo narodowe. Należy tutaj zauważyć, że chociaż w państwowym systemie oświaty Stanów Zjednoczonych dominuje obecnie ideologia pluralizmu kulturowego, to jednak w dalszym ciągu kładzie się nacisk na propagowanie ujednoliconego podejścia do ustroju, prawa i własności. Utrzymanie stanu subtelnej równowagi w społeczeństwie funkcjonującym według zasad ideologii pluralizmu kulturowego polega na umacnianiu poczucia wspólnoty doświadczeń i przekonań, które stwarza różnorodnym kulturom warunki do współistnienia i rozwoju.

ideologia, mmmm i nauczanie

Ideologia, zwłaszcza jeśli jest narzucona przez grupę dominującą, czyli jeśli stanowi oficjalną wykładnię, wywiera bezpośredni wpływ na edukację, głównie na kształcenie w szkołach, w następujący sposób:

1. Kształtuje zasady polityki edukacyjnej, formułuje oczekiwania, wyznacza standardy osiągnięć i cele kształcenia.

2.    Za pośrednictwem środowiska szkolnego przekazuje i utrwala pewne postawy i wartości.

3.    Za pośrednictwem programu nauczania, który stanowi oficjalny i jasno sprecyzowany program realizowany przez szkołę, promuje wybrane i pożądane umiejętności oraz wiadomości.