Bruno Schulz wstęp do BN ki0

cxx

RODOWÓD I RECEPCJA TWÓRCZOŚCI

RECEPCJA TWÓRCZOŚCI

CXXI

Na początku lat osiemdziesiątych zaznacza się kolejny etap rozwoju „schulzologii” i wpływ nowych metodologii. Najciekawsze prace z tego okresu są dziełem czterech autorów: Włodzimierza Boleckiego, który zajął sję językiem i stylem opowiadań na tle norm poetyckości w dwudziestoleciu międzywojennym, Bogusława Gryszkiewicza, analizującego bardzo ciekawie wątki mitologiczne u Schulza, Krzysztofa Stali, autora dekon-strukcyjnej interpretacji Schulzowskiej filozofii słowa, oiaz Stefana Chwina, badającego wpływ tradycji romantycznej na kreacyjną praktykę pisarza⁴¹. Dodać do tego należy jeszcze kolejną książkę Jerzego Ficowskiego, zawierającą bogaty materiał faktograficzny i podejmującą dyskusję z niektórymi interpretacjami twórczości drohobyckiego autora⁴². Ostatni istotny etap badań nad Schulzem związany jest z przypadającym w r. 1992 stuleciem urodzin i pięćdziesięcioleciem śmierci pisarza. Odbyły się w związku z tym sesje naukowe poświęcone jego twórczości — w Krakowie, Gdyni, Drohobyczu, Częstochowie — a także wielka ilość imprez popularyzujących Schulza, łącznie z festiwalem teatrów amatorskich, przedstawiających inscenizacje prozy Schulza, w Dzierżoniowie. Kulminacyjnym punktem obchodów rocznicowych było w Polsce otwarcie wielkiej wystawy prac plastycznych i pamiątek po Schulzu w warszawskim Muzeum Literatury. Jej twórcą, przenoszącym następnie ową ekspozycję w inne miejsca w Polsce i za granicą, był Wojciech Chmurzyński. Drugim punktem kulminacyjnym stały się obchody rocznicy śmierci pisarza w Drohobyczu, połączone z sesją naukową.

Pokłosiem jubileuszu są książki zbiorowe, gromadzące referaty z sesji. Pojawiły się kolejno tomy: Bruno Schulz. In me-moriam 1892-1992', Teatr pamięci Brunona Schulza', Czytanie

⁴¹    W. Bolecki, op. cit.', B. Gryszkiewicz, op. cit.', K. Stała, op. cit.: S. C h w i n, Twórczość i autorytety. Bruno Schulz wobec romantycznych dylematów tworzenia, „Pamiętnik Literacki” 1985, z. 1.

⁴²    J. Ficowski, Okolice sklepów cynamonowych, op. cit.

Schulza, a także obszerna praca Krzysztofa Stali Na marginesach rzeczywistości⁴³. Nieco wcześniej ukazała się po francusku książka Henri Lewiego poświęcona wątkom judaistycznym w twórczości pisarza⁴⁴.

Ostatnie dziesięciolecie przyniosło ogromny wzrost prestiżu Schulza na świecie. Zainteresował on wielu badaczy na obydwu półkulach i wszedł trwale w poczet klasyków literatury XX wieku. Jeśli chodzi o interpretacje tekstów, to przeszły one znamienną ewolucję od tendencji porządkujących Schul-zowski świat, przestrzeń, czas podług jakiejś trwałej koncepcji czy struktury, do ujęć akcentujących u Schulza wieczny ruch, dynamikę, grę znaczeń, typowym przykładem może być tu książka Krzysztofa Stali. Poza tym sporą rolę odgrywa ostatnio w „schulzologii” kwestia żydowskich korzeni twórczości pisarza. Przyjmowana dotąd jako oczywistość, ale bez głębszej analizy, zyskała w latach dziewięćdziesiątych opracowanie przede w studiach wspomnianych wcześniej Shaloma Linden-bauma, Jana Błońskiego i Władysława Panasa, który uczynił z niej temat rozprawy habilitacjnej. Rozprawa ta ukazała się w końcu 1997 r. pt. Księga blasku. Traktat o kabale w prozie Brunona Schulza⁴³. Bada się w tym kontekście zarówno odbicie w twórczości tematów i wątków klasycznej kabały lub Biblii, jak też literacki obraz żydowskiego losu, wyrażonego w kategoriach socjologicznych. Studia porównawcze wzbogaciły się o prace zestawiające Schulza z wielkimi pisarzami jego czasów: Bolesławem Leśmianem (Stefan

⁴3    Bruno Schulz. In memoriam 1892-1992, pod red. M. Kitowskiej-Ly-siak, Lublin 1992; Teatr pamięci Brunona Schulza, pod red. J. Ciechowicza i H. Kasjaniuk, Gdynia 1993; Czytanie Schulza, op. cit.', K. S t a 1 a. Na marginesach rzeczywistości, op. cit.

⁴⁴    H. Lewi, Bruno Schulz ou les strategies messianiąues, op. cit.

⁴? Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Literatura Współczesna — Pisarze i Problemy, t. III, Lublin.

CXX1I    RODOWÓD I RECEPCJA TWÓRCZOŚCI

Chwin), Gombrowiczem (Aleksander Fiut) i Witkacym (Włodzimierz Bolecki)⁴⁶.

Naturalną rzeczy koleją twórczość Schulza z rąk krytyków przeszła w ręce uczonych literafuroznawców i stała się inspiracją do stosowania coraz to nowych metod badawczych: psychoanalitycznych, socjologicznych, lingwistycznych, strukturalnych, mitograficznych itd. Ale recepcja Schulza to nie tylko kolejne interpretacje. Zapłodnił on wyobraźnie twórców teatru i filmu. W 1967r. teatr STG przy Politechnice Śląskiej w Gliwicach adaptował Wiosnę, w rok później Halina Słojewska wyzyskała jego teksty w spektaklu Czas nielegalny w Teatrze Jednego Aktora w Gdańsku, w 1971 Studio Pantomimy przy RU ZSP Politechniki Szczecińskiej przedstawiło wyreżyserowany na podstawie prozy Schulza spektakl pt. Sanatorium pod Klepsydrą. Kolejne spektakle powstały w krakowskim Teatrze Kameralnym {Sklepy cynamonowe w reż. Ryszarda Majora, 1976), w teatrze „Cricot 2” Tadeusza Kantora (wykorzystano elementy prozy Schulza w przedstawieniu Umarła klasa, 1975), w studenckim „Teatrze A...” przy Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego (Panopticum wg Traktatu o manekinach w oprać. M. Traczyk i reż. B. Rachwała, 1977), w warszawskim teatrze „Studio” (spektakl pt. Ostatnia ucieczka ojca, 1983), na koniec w krakowskim Teatrze Starym (przedstawienie pt. Republika marzeń w adapt. i reż. Rudolfa Zioło, 1987).

W 1981 r. w Operze Wrocławskiej odbyła się, powtórzona w rok później w warszawskim Teatrze Wielkim, premiera opery Zbigniewa Rudzińskiego Manekiny, której libretto powstało na podstawie tekstów Schulza. Spektakl ten był prezentowany gościnnie także w Paryżu, w Dreźnie i na kilku scenach operowych w RFN i Izraelu.

⁴⁶ Por. S. C h w i n, Schulz a Leśmian [w zbiorze:] Czytanie Schulza, op. cit.', A. Fiut, Pojedynek z doktorową z Wilczej, tamże; W. Bolecki, Witkacy - Schulz, Schulz - Witkacy (wariacje interpretacyjne), tamże.

RECEPCJA TWÓRCZOŚCI    CXXHI

Z licznych późniejszych adaptacji scenicznych prozy Schulza warto wymienić telewizyjny spektakl Emeryta w reż. Waldemara Smigasiewicza (realizacja: 1987, emisja: maj 1988); przyjęty niezwykle gorąco w Polsce i za granicą spektakl pt. Samotność z Teatru Lalek Banialuka w Bielsku-Białej w reż. Franęois Lazaro (1988), oryginalny, zrealizowany w konwencji performance'u Projekt-Schulz krakowskiego teatru Mandala, w reż. Andrzeja Sadowskiego, a także głośny spektakl The Street of Crocodiles, wystawiony w londyńskim Theatre de Complicite. Rok jubileuszowy Schulza obrodził wieloma inscenizacjami, nie zawsze, niestety, udanymi, a także wspomnianym już festiwalem amatorskich teatrzyków adaptujących, niekiedy bardzo oryginalnie, prozę Schulza (Dzierżoniów, 1992). Godny uwagi jest też bardzo osobisty spektakl Sanatorium pod Klepsydrą w adapt. i reż. Jana Peszka, wystawiony najpierw w Japonii (1994), a następnie w krakowskim Teatrze im. Słowackiego (1995).

Pisarstwo Schulza było również inspiracją do oryginalnej twórczości dramatycznej: w r. 1987 Teatr im. Słowackiego w Krakowie wystawił w reżyserii Jacka Andruckiego sztukę Henryka Dederki Bruno. Autobiografia pośmiertna Brunona S. nauczyciela rysunków z miasta Drohobycza, spektakl ten otrzymał w tym samym roku nagrodę na festiwalu polskiej dramaturgii współczesnej we Wrocławiu. W „Dialogu” 1989 (nr 7) ukazała się też sztuka Krzysztofa Wójcickiego Księga Bałwochwalcza. Rzecz o Brunonie Schulzu (podtytuł wymieniono w programie przedstawienia w Teatrze Miejskim w Gdyni — premiera: listopad 1992).

W 1973 r. Wojciech Has zrealizował głośny i kontrowersyjny film pt. Sanatorium pod Klepsydrą, który otrzymał nagrodę jury na festiwalu w Cannes, a potem główną nagrodę na XII festiwalu filmów fantastycznych w Trieście. Krytyka do dziś nie jest zgodna, czy reżyser sprzeniewierzył się pisarzowi, czy — przeciwnie — udało mu się stworzyć filmowy