CCF20140127020 (3)

286

Księga druga. Przyczyny społeczne i typy społeczne

odrazą chrześcijaństwo mówi o samobójstwie i jaką odrazę wywołuje u wiernych. Przyczyną tego jest to. że społeczeństwa chrześcijańskie przyznają jednostce dużo więcej miejsca niż społeczeństwa dawne. Zlecają jej osobiste obowiązki do spełnienia, od których nie wolno jej się uchylić; dopiero w zależności od tego, jak wywiązała się ona ze swojej roli na ziemi, jest dopuszczona lub niedopuszczona do szczęścia po śmierci, a szczęście to jest osobiste, podobniejak czyny dające do niego prawo. Tak więc umiarkowany indywidualizm, stanowiący część ducha chrześcijaństwa, nie pozwolił mu sprzyjać samobójstwu wbrew jego teorii dotyczącej człowieka i jego losu.

Systemy metafizyczne i religijne, będące ramami logicznymi tych praktyk moralnych, ostatecznie świadczą o tym, że takie jest ich pochodzenie i znaczenie. Już dawno zauważono, że współistnieją one na ogół z wierzeniami panteistycznymi. Rzecz jasna dżinizm, podobniejak buddyzm, jest ateistyczny, ale pan-teizm nie musi być teistyczny. Charakteryzuje go zwłaszcza pogląd, że to, co realne w jednostce, jest obce jej naturze, że ożywiająca ją dusza nie jest jej duszą i że w związku z tym nie ma ona osobistego istnienia. Dogmat ten stanowi podstawę doktryn hinduistycznych; odnajdujemy go już w braminizmie. Natomiast tam, gdzie zasada bytów nie polega na ich pomieszaniu, lecz jest pomyślana w postaci indywidualnej, czyli u ludów monoteistycznych, takich jak Żydzi, chrześcijanie, muzułmanie, lub po-litcistycznych, jak drecy i Rzymianie, ta forma samobójstwa jest wyjątkowa. Nigdy nic Obserwuje się jej w tych grupach w postaci praktyki rytualnej. Między nią a panteizmem występuje więc praw-dopoclobnlcjnkiś związek. Ale Jaki?

Nie można uznać, że to panteizm wytworzył samobójstwo. Abstrakcyjne idee nie kierują ludźmi, a postępu historii nie można wyjaśnić prze./, oddziaływanie, czywlych knnce.p<;j| mola fizycznych. W społecznościach i wśród jednostek funkcja wyobrażeń polega przede wszystkim na wyrażaniu rzeczywistości, której te wyobrażenia nie kształtują. Jest wprost przeciwnie — wynikają one z rzeczywistości, a jeżeli następnie mogą posłużyć jej przekształceniu, to zawszejedynie w ograniczonym stopniu. Religijne

koncepcje są wytworami środowiska społecznego i wcale go nie kształtują, a jeżeli po sformułowaniu oddziałują na swoje własne przyczyny, oddziaływanie to nic może być zbyt duże. Jeżeli zatem pantcizm stanowi mniej lub bardziej radykalne zaprzeczenie jakiejkolwiek indywidualności, taka religia może powstać tylko w społeczeństwie, w którym w gruncie rzeczy jednostka wcale się nie liczy, czyli jest prawie całkowicie zagubiona w grupie. Ludzie ci bowiem mogą sobie wyobrazić świat jedynie na obraz małego społecznego świata, w którym żyją. Religijny panteizm to zatem skutek i jakby odbicie panteistycznej organizacji społeczeństwa. Z tego powodu również w tym społeczeństwie leży przyczyna tego szczególnego samobójstwa, które występuje wszędzie w związku z panteizmem.

f Drugi typ samobójstwa składa się zatem z trzech odmian — obowiązkowego samobójstwa altruistycznego, fakultatywnego samobójstwa altruistycznego i samobójstwa altruistycznego w postaci skrajnej, którego doskonałym przykładem jest samobójstwo mistyczne. W tych różnych postaciach samobójstwo to różni się zdecydowanie od samobójstwa egoistycznego. Pierwsze ma związek z surową moralnością, która to, co interesuje tylko jednostkę, uważa za nic; drugie ma związek z wyrafinowaną etyką, która tak wysoko stawia ludzką osobowość, że nie może już jej niczemu podporządkować. Jest więc między nimi dystans dzielący ludy pierwotne od najbardziej cywilizowanych narodów.

Jeśli jednak społeczeństwa niższe z pewnością stanowią obszar występowania samobójstwa altruistycznego, nie znaczy lo, żc nic występowało ono także w cywilizacjach, które istniały niedawno.-W tej kategorii można umieścić zwłaszcza śmierć pewnej liczby męczenników chrześcijańskich. W gruncie rzeczy są to samuliójsl wa, na Idóie wszyscy cl ucnllcl, ule. zab(|ą)ąc się sami, zgadzali się dobrowolnie. Choć nie zadawali sobie śmierci, poszukiwali jej ze wszystkich sił i zachowywali się tak, by stała się nieuchronna. Otóż, żeby doszło do samobójstwa, wystarczy, aby czyn, który musi doprowadzić do śmierci, został wykonany przez ofiarę mającą świadomość skutku. Ponadto entuzjazm, z jakim