DSC04092

Warszawa IRai

.■\l\nOUL.-\ l|\UINIV.

l I. KRASZEWSKI. STARA BAŚŃ

Kraszewski niewątpliwie zapoczątkował okres rozkwitu zainteresowań ludową twórczością plastyczną, podobnie jak na początku XIX w. dokonał tego w dziedzinie folkloru Z. Dołęga Chodakowski⁴.

Świadectwem zainteresowań Kraszewskiego problematyką Słowiańszczyzny, na tym tle i początków państwa polskiego, w charakterystycznym powiązaniu z „ludoznawczym” nastawieniem, jest cykl prelekcji, wygłoszonych w Warszawie w 1860 r., a wydanych w roku 1861 pod tytułem Odczyty o cywilizacji w Polsce. Zaczyna tam Kraszewski od ogólnych, herderowskich z ducha stwierdzeń o charakterze Słowian, przypisując im dość wysoki stopień cywilizacji już we wczesnych okresach rozwojowych.

Świadectwem, jak dawno zainteresowania Kraszewskiego „krążyły” wokół początków państwa i narodu polskiego, jest taki fragment Odczytów:

Narody lechickie, z których zrodzić się miała [Polska], rozciągały się około środkowej Wisły szeroko, siedziały przy Bałtyku, od Odry do Wisły, około Gopła, w dzisiejszych Kujawach, Mazowszu, około Łęczycy i Sieradza. Ale nie różniły się one jeszcze tak dalece od sąsiednich plemion Łużyczan, Ślężan, Polan Naddnieprowych, od Drewlan i Łu-czan, że inne pominę — by już wówczas osobną grupę narodowości stanowić miały. [...]

Może być, że na wiek lub półtora wprzódy przed Mieczysławem już ludy lechickie i z nimi pobratymcze, skupiać się zaczęły pod jedną władzę i jedną opasywać granicą; ale ^{1 2 3}

idea narodu nie uwydatnia sią, aż w blasku krzyża, który przynosi z sobą Dąbrówka, który Mieczysław zatyka na tej

Nie chodzi tu o pełną zgodność wypowiedzi Kraszewskiego z dzisiejszym stanem wiedzy o naszej prehistorii. Chodzi o kolejne świadectwo, jak dawno i z jakim entuzjazmem Kraszewski tkwił w temacie, jak był w nim intelektualnie i uczuciowo zaangażowany.

Refleksja nad początkami państwa i narodu łączyła się u pisarza, można powiedzieć, automatycznie z refleksją nad znaczeniem pieśni ludowej dla wyjaśnienia i charakteru narodowego, i jego pierwotnych dziejów. Oto zespół urywków z tychże Odczytów, gdzie Kraszewski wypowiada się. 9 charakterze pieśni ludowej, jej znaczeniu i funkcji kulturowej:

Zbiory naszych pieśni ludowych, które przekształciły, popsuły może lub wypełniły wieki, dają świadectwo o epoce, z której powstały. W ogóle są one dwutwarzne, weselem tchnące rzadziej, częściej tęsknotą; a to je różni od pieśni innych narodów, że nigdy nie zieją mordem, okrucieństwem, nie karmią się krwią i trupami. [... j

Jeśli nam przyjdzie szukać panującego w nich uczucia, znajdziemy chyba jedną tęsknotę [... j.

To uczucie jest piętnem starej pieśni ludowej [...j.

I

Pieśń nie ma właściwie dziejów, lecz u ich źródła się mieści; bo ludu będąc własnością dziś jeszcze tworzy ją tak prawie, jak śpiewał przed lat tysiącem: lud nie ma historii, więc i pieśń jej mieć nie może Pieśń ludowa to obraz -——jedyny-i-historia jedyna naszego ludu [.. .]^{4 5}.

#1

Ói

1

M. Gładysz, Sztuka podhalańska w twórczości Stanisława Wit

2

kiewicza [w:] S. Witkiewicz, Pisma zebrane, t I—IV, Kraków 1970,

3

Wstęp do t. m, s. IX.

4

”'~⁵ J.I. Kraszewski, Odczyty o cywilizacji w Polsce, Warszawa 1861, s. 6-7.

5

Tamże, s. 16—18, passim.