DSC04537 (2)

<4RontciK ł. Wstęp do psychologii rozwoju w cm_yu

aria rx’Ov»-^ pOi'0

na temat ciągłości (Caspi, 1987; Caspi. Bem i Elder, 1989; Conley, 1984, 1985*, l985b; Cosią i McCrae, 1988.1989; Finn, 1986; Haan, Millsap i Hartka, 1986; Htfspp i Moene, 1907, Kogan, 1990, McCrae i Costa. 1987, Rodin, 1987; Steveoa i TruSl 1985. Sugwman, 1986).

Nieciągłość charakteryzuje się wyraźnymi zrywami we wzroście i rozwoiu (zob. ryc 1-6 ukazująca modele ciągłości I nieciągłości rozwoju). Naukowcy podknsłłśjąsy nieciągłość rozwoju kładą raczej nacisk na rolę dziedziczenia (natury) i dojrzewała w sekwencyjnym procesie wzrostu. Pojęcie nieciągłości można zilustrować na przykładzie życia żaby, Które zaczyna się od stadium jaja. następnie ż jaja wy4duwae^_vkjanka. aż meszcie zmorzę przybiera kolejne, odrębne formy ziemnowodnej zatem nieciągły model rozwoju Wadzie nacisk na zmiany jakościowe, które sprawiają, że obecna postać jednostki różni się od poprzedniej w stopniu zasadniczy^ O któny.^ określają cykl życiowy raczej w kategoriach ciągłej zmiany, będą jąodkreśteć przemiany o znaczącym i fundamentalnym charakterze. Nieciągły model rozwoju podtapia łazowość rozwoju, zakładając, że człowiek musi wyjść z poprzedniego stadium,-zanim zaistnieje w jego życiu kolejny etap rozwojowy. Stadia rozwoju mają raczej charjłęęr sekwencyjny, układają się w określoną kolejność, która nie pozwala na opuszćsfęnie żadnego z nich, i są bezpośrednio związane z wiekiem. Przykładami teorii nieciągłości rozwoju (zwanych również teoriami wiek-stadium) są propozycje Erika Eriksone (1950, 1958, 1959. 1963. 1968a, 1968b, 1969, 1978, 1982). Jana toevinger {1966. 1976, 1979, Loewnger. Wessler i Redmore, 1970a, 1970 b; Loeyinger i in, 1985); Danteta Levinsóna (1977.1980. 1981, 1984, 1986, 1990, w druku, Lewison i Goodan, 1985; Lewnson i in., 1978) oraz Roberta Pecka (1968).

Z zagadnieniem ciągłości tub nieciągłości wiąże się pytanie, czy rozwój człowieka w ciągu życia wykazuje stałość, czy tez zmienność. Chodzi tutaj o to, czy późniejsze stadia rozwoju życiowego są związane z wcześniejszymi, czy też wykazują_:zupełnie odrębne zmiany. Jak się przekonamy, badaczy rozwoju w ciągu życia Od dawne interesowało, dlaczego zachowania niektórych ludzi pozostają jednolite na przestrzeń czasu, czemu jedni ludzie zmieniają się, a zachowanie innych wykazuje zarówno cechy trwałości, jak i zmiany. O kwestię stałości i zmienności zahacza wiele pytać z dziedziny psychologii rozwoju w ciągu życia Na przykład: Jeśli zachowanie istotnie pozostaje niezmienne, to czy oznacza ono jakiś długotrwały stan w rozwoju człowieka? Jeśli zmiana jest wyraźna, to czy jest ona wynikiem serii nagłych przemian związanych z wiekiem? Jeśli cykl życiowy charakteryzuje się zarówno stałością, jak i zmiennością, to czy mają one równy udział w kształtowaniu tego cyklu? Czy stałość i zmienno#: zależą od wpływów środowiska czy tez od procesów zachodzących, w samym człowieku? Niełatwo jest udzielić odpowiedzi na te pytania, ale będziemy się z rami zmagać w miarę pojawiania się ich w tekście niniejszego podręcznika. |£»

Aktywne i reaktywne modele rozwoju

Teorie psychologu rozwoju w ciągu życia przedstawiają łudzi jako aktywnych bądź reaktywnych w stosunku do otaczającego ich środowiska Na przykład enwkonmen-taliści uważają, że czynniki środowiskowe kształtują człowieka w bardzo podobny sposób, jak piasek, woda. wiatr i tale kształtują drewno unoszące się na powierzchni wody Drewno poddane działaniu surowego i dzikiego środowiska jest rozszczepione i poszczerbione, natomiast drewno długo delikatnie formowane i kształtowane przez piasek i łagodne fale ma znacznie gładszą powierzchnią. Podobnie jak drewno, ludzie są bierni, ale mają zdolność do reagowania na bodźce środowiskowe.

Aktywny model rozwoju zakłada natomiast, ze ludzie nie są biernymi istotami, ale ze są zdolni do aktywnego regulowanie i kierowania swoim rozwojem. Podstawą biologiczną tego rodzaju teorii jest programowanie zachowania przez nasze wyposażenie genetyczne Zamiast drewna unoszonego przez wodę wyobraź sobie drewno zaopatrzone w żagiel albo nawet motor W takich warunkach organizm jest w stanie sam wyznaczać sobie drogę według własnych wytycznych. Ta druga teoria akcentuje naszą intelektualną zdolność do wyszukiwania w otaczającym nas Swiecie tego. co wzbudza nasze zainteresowanie. Wybieramy środowiska mogące zaspokoić nasze racjonalne potrzeby. Dobrym przykładem takiego aktywnego modelu jest poznawcza teoria rozwoju (zob. rozdział 2).

Z kolei reaktywny model rozwoju podkreśla znaczenie środowiska i uznaje nasze otoczenie za zasadniczy czynnik determinujący całościowy rozwój jednostki Behawio-ryzm i teorie pokrewne zakładają, że jesteśmy warunkowani wpływami środowiska (np. wzmocnieniem) Symbolem takiego podejścia może być drewno nieustannie narażone na działanie żywiołów oraz jego ostateczny wygląd.

Podobieństwa i różnice związane z płcią

Naukowcy zajmujący się psychologią rozwoju w ciągu życia poświęcają wiele energii na badanie kwestii związanych z płcią, w tym dynamiki rozwoju ról związanych z płcią oraz podobieństw i różnic między płciami. Jednym z najważniejszych dążeń autorów podręcznika jest nakłonienie cię do zastanowienia się nad swoimi postawami, przekonaniami i odczuciami co do kwestii związanych z płcią. Chcemy ci również pomóc w obserwowaniu ich wpływu na człowieka w trakcie jego cyklu życiowego

Nasze rozumienie męskości i kobiecości stanowi ważny komponent wzrostu i rozwoju Począwszy od wczesnych etapów cyklu życiowego, odbieramy z różnych źródeł informacje dotyczące postaw i zachowań właściwych dla danej płci i stopniowo przejmujemy czynności, upodobania oraz cechy osobowe odpowiednie dla naszej płci. W tej książce wielokrotnie zauważymy, że z rozwoju ról związanych z płcią wynika wiele implikacji dla rozmaitych zagadnień z zakresu (Dsychotogii rozwoju w ciągu życia, takich jak na przykład interakcje między rówieśnikami, doświadczenia szkolne, życie rodzinne, dynamika relacji intymnych, wybory zawodowe czy odbiór procesów starzenia się, by wymienić tylko niektóre z nich.

W początkach psychologii rozwoju w ciągu żyda badania porównawcze płci były raczej skromne i prowadzone najczęściej przez mężczyzn. Jednak w latach 90 j zaczynają się pojawiać bardziej rozległe studia dotyczące kwestii związanych z płcią, w szczególności kobiet i starzenia się (Harrison, 1991; O Grady-LeShane, 1990; Rosenthal, 1990; Thane, 1992). Jest wiele obszarów, które należałoby zbadać w odniesieniu do płci, na przykład rozwój osobowośd, satysfakcja z życia, przystosowanie się do roli i motywacje do zdobywania osiągnięć. Jako że obecnie więcej kobiet pracuje zawodowo, i to przez dłuższe okresy, potrzebne są również badania

AKTYW! I IREAK1 i MODEL