DSC07081 (3)

Jednym z podstawowych zagadnień, jeśli chodzi o identyfikację z rodzicami* jest wpływ, jaki na proces uspołecznienia jednostki wywiera tożsamość łub odmienność płci między dzieckiem a rodzicem, z którym się ono utożsamia. Identyfikacją, jak wiadomo, wpływa na przyswojenie między innymi roli związanej z płcią i z tego punktu widzenia najkorzystniejsze wydaje się utożsamianie się dziecka z rodzicem płci tej samej. Tezę taką głosił twórca pojęcia identyfikacji, Z. Freud. Uważał on, że utożsamianie się z rodzicem płci odmiennej nie tylko obniża poziom dojrzałości społecznej jednostki, ale nawet prowadzi do dewiacji seksualnych, w postaci homoseksualizmu.

Teoria identyfikacji Z. Freuda ma, jak to już zaznaczaliśmy, głównie znaczenie historyczne, jednakże jego tylko co przedstawione poglądy na temat wpływu zgodności płci'w procesie identyfikacji na proces rozwoju osobowości jednostki są aprobowane przez wielu autorów. Szczególnie opowiadają się za nimi badacze związku pomiędzy identyfikacją rodzicielską a identyfikacją płciową. Ten ostatni termin oznacza aprobatę faktu przynależności do określonej płci (por. Rychlak i Legerski, 1967). Jest to pojęcie odmienne od pojęcia roli społecznej związanej z płcią, które oznacza zespół zachowań uznanych w danej kulturze za obowiązujące reprezentantów określonej płci. Ktoś może być w zupełnej zgodzie z kanonami owych przypisanych danej płci zachowań i jednocześnie być niezadowolonym z faktu jej posiadania, żałować, że nie urodził się mężczyzną bądź kobietą. I odwrotnie — można czerpać pełną satysfakcję z faktu przynależności do określonej płci i zupełnie nie akceptować roli społecznej jej przypisanej. Przykładem takiego stanowiska są działaczki ruchów na rzecz wyzwolenia kobiet, które najczęściej w pełni identyfikują się ze swoją płcią, i odczuwają wręcz dumę z tego, że są kobietami, lecz zupełnie nie akceptują roli społecznej kobiety.

Ogólnie można powiedzieć, że o identyfikacji płciowej decydują tak czynniki natury społecznej, jak i czynniki biologiczne, przy czym niektórzy autorzy są wyrazicielami poglądu, iż pierwsze z nich odgrywają ważniejszą rolę w tym zakresie. Spośród czynników społecznych niezwykle ważną rolę spełnia wpływ rodziny. Badania nad transwestytami ¹ płci męskiej, a więc jednostkami, mówiąc opisowo, skrajnie niezadowolonymi z faktu przynależności do określonej płci, wykazały, że chłopcy ci wyrastali w podobnej atmosferze rodzinnej. Między innymi stwierdzono, że rodzice ich nie reagowali na typowo dziewczęce zachowanie synów w zabawach dziecięcych. Tak np. pełnienie przez chłopca roli gospodyni domowej w zabawie nie spotykało się z dezaprobatą, czy choćby zdziwieniem rodziców, co prowadziło do powtarzania tego typu postępowania. Częstokroć rodzice ci wręcz zachęcali syna do przyjmowania (odtwarzania) typowo kobiecych ról w zabawie, przebierali go w dziewczęce stroje. Chłopcy ci byli traktowani szczególnie miękko, często pieszczono ich i całowano, nie pozwalano na bardziej intensywne za-

bawy ruchowe. Zabawy typowo chłopięce, połączone z mocowaniem się, zawierające elementy agresji, były negatywnie oceniane przez rodziców, którzy zakazywali synom uczestniczenia w tego typu działaniach. Ojcowie omawianych transwestytów w niewielkim stopniu uczestniczyli w kształtowaniu systemu wychowania rodzinnego. Było to spowodowane zarówno brakiem zainteresowania ojca sprawami rodziny, jak też jego podporządkowaniem się matce, która decydowała o wszystkich sprawach rodziny, w tym również o stylu postępowania wychowawczego. Matki transwestytów wyka-■ zywały nadmierną koncentrację uczuciową na synach. Koncentracja ta, w okresie dzieciństwa, była połączona z częstym kontaktem cielesnym typu: głaskania, całowania, wspólnego spania. Jeszcze jednym powtarzającym się w tych życiorysach elementem był brak rówieśników tej samej płci, którzy mogliby być partnerami w zabawach chłopców (por. Green, 1974).

Wartość przytoczonych wyżej ustaleń byłaby bez wątpienia znacznie wyższa, gdyby badaniami objęto również uwarunkowania typu biologicznego. Brak danych na temat poziomu androgenów we krwi omawianej tu grupy osób badanych nie pozwala na stwierdzenie, jaki jest zakres wpływów czynników środowiskowych, a jaki czynników biologicznych w powstawaniu tego typu zjawisk jak dewiacje w zakresie identyfikacji z płcią. Być może, iż środowisko stymulujące dziecko do odtwarzania wzorów zachowań typowych dla płci odmiennej może w konsekwencji spowodować transwestytyzm, być może jednak, że tego typu skutki występują tylko wówczas, gdy mają miejsce również uwarunkowania typu biologicznego, np. wspomniane już obniżenie poziomu androgenów. Badania te jednakże dowodzą niezmiernie ważnej dla nas prawidłowości, a mianowicie ważności okresu wczesnego dzieciństwa w procesie identyfikacji z płcią. Tego typu pogląd potwierdzają też inne badania. Obserwacje dokonane w grupie dzieci o cechach hermafrodytów ² (dzieci te były wychowane zgodnie z wzorami płci odmiennej od tej, na jaką wskazywało ich wyposażenie hormonalne) wykazały, że okresem krytycznym dla identyfikowania się z płcią są lata pomiędzy 18 miesiącem a 5 rokiem życia (por. Kilpatrick, 1976). Oznacza to, że w okresie tym formuje się bardzo ważny element obrazu osoby własnej, a mianowicie akceptacja siebie samego jako chłopca lub dziewczynki.

W literaturze podkreślany jest fakt, że proces identyfikacji z rodzicami przebiega inaczej u dzieci odmiennej płci, co nie pozostaje bez wpływu na siłę i trwałość ich identyfikacji z płcią, a nawet, jak chcą niektórzy, na siłę i trwałość ich procesu uspołecznienia. W okresie wczesnego dzieciństwwa zarówno dziewczynki² jak i chłopcy utożsamiają się z matką. Jest ona bowiem z punktu widzenia dziecka znacznie ważniejszą osobą w rodzinie niż ojciec. To matka zaspokaja jego potrzeby, sprawuje nad nim opiekę i kontaktuje się z nim. Fakty te sprawiają, że matka znacznie częściej niż ojciec staje się

10* 147

1

Transwcstytyzm — tendencja do ubierania się i zachowywania zgodnie z wzorami charakterystycznymi dla pld odmiennej. Tendencja ta na ogół rzadko łączy się z homoseksualizmem.

2

Hermafrodytyzm — połączenie drugorzędnych cech płciowych jedną) płci z pierwszorzędnymi cechami płciowymi drugiej, np. obecność jąder przy posiadaniu zewnętrznych narządów płciowych kobiecych.