DSCF0470 (3)

19

HISTORIA I DEFINICJE

Teoretycy współcześni skłonni są definiować empatię wyłącznie w kategoriach reakcji afektywnych, ale, inaczej niż Stotland, w przeważającej części używają terminu „empatia” dla oznaczenia reakcji emocjonalnych obserwującego, które przynajmniej w ogólnych zarysach przystają do reakcji emocjonalnych obserwowanego (Barnett, 1987; Eisenberg i Strayer, 1987; Hoffman, 1984; Gruen i Mendelsohn, 1986). Silnie oddziaływające, współczesne podejście Dana Batsona (Batson, 1991; Batson, Fultz i Schoenrade, 1987) zakłada w rzeczywistości jeszcze większe ograniczenia. Według Batsona, na pojęcie empatii składają się przede wszystkim zorientowane na innego człowieka afekty, w rodzaju troski czy współczucia, które pojawiają się w rezultacie obserwowania cierpień innej osoby. Jak widać, zgodnie z poglądami Batsona, nawet empa-tyczne dopasowywanie się emocji nie jest empatią; termin został zastrzeżony wyłącznie dla odczuć pokrewnych współczuciu [w potocznym, polskim rozumieniu tego słowa - przyp. tłum.].

Wyjątkiem na tle powstałego niedawno wśród badaczy porozumienia, zgodnie z którym empatia jest definiowana jako odpowiadająca reakcja afektyw-na, spójna z reakcją osoby obserwowanej, są poglądy Laurena Wispe (1986, 1991). Podkreślając istnienie dwu odrębnych tradycji, w obrębie których rozwinęły się pojęcia sympatii i empatii, Wispe twierdzi, że współodczuwanie „jest stanem podwyższonej świadomości cierpienia innego człowieka jako czegoś, co powinno zostać załagodzone” (Wispe, 1986, s. 318). W takim ujęciu definicja współodczuwania wydaje się bardzo bliska poglądom Batsona na empatię, który traktuje ją jako współodczuwanie nakierowane na innego, i umiarkowanie zbliżona do najbardziej rozpowszechnionej współczesnej koncepcji empatii - jako emocjonalnej odpowiedzi spójnej z reakcją osoby obserwowanej. Dla porównania empatia według Wispe (1986, s. 318) to „dokonana przez samoświadomą jaźń próba niewartościującego zrozumienia pozytywnych i negatywnych doświadczeń innej jaźni”. Jest to bardziej aktywny, związany z podjęciem pewnego wysiłku proces, podczas którego obserwator próbuje zrozumieć obserwowanego poprzez intencjonalne „sięganie” po niego. Tak więc stworzona przez Wispe definicja empatii ma bardzo wiele wspólnego z najwcześniejszymi próbami zdefiniowania zjawiska (np. Lipps, 1903, 1905; Titchener, 1909) oraz ma znacznie bardziej poznawczy wydźwięk niż większość współczesnych poglądów.

Najbardziej ambitnym spośród współczesnych teoretyków empatii jest prawdopodobnie Martin Hoffman (1984, 1987), którego poglądy zostaną bardziej szczegółowo omówione w następnym rozdziale. W tym miejscu wystarczy skrótowe zarysowanie jego stanowiska. Hoffman zdefiniował empatię, podobnie jak większość współczesnych mu teoretyków, jako „afektywną reakcję bardziej odpowiadającą cudzej niż własnej sytuacji” (Hoffman, 1987). Jednakże w obrębie szerzej rozumianej konstrukcji teoretycznej Hoffman prezentuje