DSCF0510 (2)

59

EWOLUCYJNE POCHODZENIE ZDOLNOŚCI EMPATYCZNYCH

w określonej sytuacji. Jednym z przykładów przytoczonych przez Hoffmana jest widok śmiejącego się dziecka, które nie wie, że jest nieuleczalnie chore. Dziecko-obserwator, które nie nauczyło się jeszcze tożsamości, będzie skłonne do skupiania uwagi i reagowania na sygnały związane ze śmiechem i najprawdopodobniej doświadczy pozytywnej reakcji afektywnej. Obserwator dorosły, który ustosunkowuje się do bardziej długotrwałej sytuacji życiowej obserwowanego, prawdopodobnie odczuje ją jako poruszająco smutną, być może trudną do zniesienia. Hoffman sugeruje także, że uzyskanie tożsamości osoby umożliwia bardziej abstrakcyjną formę reagowania empatycznego, mniej związaną z okolicznościami, kiedy obserwator zostaje pobudzony em-patycznie poprzez pewne grupy lub kategorie ludzi, na przykład bezdomnych lub w jakiś sposób uciskanych.

Podsumowanie i wnioski

Powyższy rozdział dotyczył kwestii zdolności: możliwości angażowania się w poznawcze procesy przyjmowania cudzego psychologicznego punktu widzenia i zdolności do doświadczania reakcji afektywnych w odpowiedzi na obserwowane doświadczenia innych. Można postawić tezę, że pierwotne warunki środowiskowe przyczyniły się do powstania selektywnych procesów ewolucyjnych stwarzających dogodne warunki rozwoju dla obydwu zdolności. Należy zauważyć, że do rozwoju poszczególnych zdolności mogły przyczynić się naciski ewolucyjne o zupełnie odmiennym charakterze. Reaktywność uczuciowa mogła wyewoluować jako mechanizm powodujący zachowania związane z poświęcaniem się, podczas gdy umiejętność przyjmowania ról mogła wyewoluować wśród naczelnych jako umożliwiająca bardziej efektywne współzawodnictwo z członkami tej samej grupy.

Rozwojowa teoria empatii sformułowana przez Hoffmana sugeruje możliwe drogi, na których te dwie zdolności mogły się połączyć, aby wywołać wyraźną subiektywną reakcję w odpowiedzi na obserwowane cudze cierpienie. Prawdopodobieństwo występowania prymitywnych i w pewnym sensie „gatunkowych” odczuć jest największe we wczesnym okresie dzieciństwa. Wraz z upływem lat i wzrostem poznawczego rozeznania społecznego część empatycznego cierpienia jest przetwarzana we współodczuwanie zorientowane na innych oraz współczucie w reakcji na cudze cierpienie. Oznacza to, że im wyższy jest poziom zdolności przyjmowania ról, tym bardziej reaktywne, a mniej analogiczne stają się odpowiedzi afektywne.

Nie ma jednak żadnej gwarancji, że dana jednostka w pełni spożytkuje zdolności poznawcze lub afektywne, które posiada. Po prostu samo posiadanie zaawansowanej umiejętności przyjmowania ról nie gwarantuje posługiwania się nią w codziennych sytuacjach społecznych. Zdolność reagowania